Zelfregulerend leren: de wetenschap

Zelfregulerend leren: een definitie

Er zijn verschillende definities van zelfregulerend leren. Ook komen we diverse andere termen tegen, zoals zelfsturend en zelfgestuurd leren. Welke definitie houd je zelf aan binnen je onderzoeken?

Patrick: “In onderwijsonderzoek gaan we ervan uit dat zelfregulerend leren een aantal kenmerken heeft. Een van de belangrijkste kenmerken is het hebben van een doel. Studenten kunnen dat doel alleen bereiken als hun gereedschapskist goed genoeg gevuld is. In die kist moeten de volgende gereedschappen aanwezig zijn: metacognitieve vaardigheden als plannen en monitoren, cognitieve vaardigheden – ook wel leerstrategieën genoemd – zoals voorkennis activeren en samenvatten, en ten slotte motivationele vaardigheden. In die laatste categorie gaat het bijvoorbeeld om zelfvertrouwen en mindset.”

Minder uitval?

Waarom is het zo belangrijk dat we ook in het (hoger) beroepsonderwijs met zelfregulerend leren bezig zijn?

Patrick: “Ten eerste heeft onderzoek aangetoond dat veel studenten blijven hangen in dezelfde strategie als ze moeten leren voor een toets: (her)lezen. We weten inmiddels echter dat dit geen effectieve leerstrategie is. Als we willen dat studenten andere, meer effectieve leerstrategieën gaan inzetten, moeten we ze daarvoor wel de juiste handvatten bieden. Dat gebeurt nu nog te weinig.”

“Ten tweede is er ontzettend veel uitval in het eerste jaar . Dat komt mede doordat studenten zichzelf niet voldoende kunnen motiveren. Ook het gebrek aan planvaardigheden is een probleem. De verwachting is dat we deze uitval deels kunnen voorkomen als studenten beter in staat zijn hun eigen pad te bewandelen.”

Expliciete instructie

Wat hebben studenten van hun docenten nodig om meer zelfregulerend aan de slag te kunnen?

Patrick: “Er zijn twee manieren waarop je zelfregulerend leren kunt ondersteunen: de directe en de indirecte manier. Direct ondersteunen betekent dat je als docent actief de gereedschapskist vult en uitlegt hoe het gereedschap werkt. Dat kun je doen via twee principes: integratie in je les en expliciete instructie. Integratie houdt in dat je binnen je vakles aandacht besteedt aan leerstrategieën. Je kunt bijvoorbeeld de voorkennis van je studenten activeren. Vaak zie je dat docenten dan vragen gaan stellen aan studenten. Maar als je dan niet expliciet uitlegt en voordoet wanneer, waarom en hoe studenten hun voorkennis kunnen activeren, heeft dat nog steeds weinig zin. Studenten moeten van hun docent leren hoe ze een strategie zelf moeten aanpakken.”

“Indirect ondersteunen wil zeggen dat je studenten de ruimte biedt om zelf dingen uit te zoeken. Deze vorm van ondersteuning is er vaak wel: studenten mogen bijvoorbeeld zelf bepalen wat ze willen onderzoeken en hoe ze hun onderzoek aanvliegen. De sleutel tot succes is een combinatie van directe ondersteuning en de juiste mate van indirecte ondersteuning.”

Weerstand en overtuigingen

Als het zo duidelijk is wat er nodig is, hoe komt het dan dat studenten vaak toch niet de zelfstandigheid hebben die docenten van hen verwachten?

Patrick: “Dat heeft verschillende redenen. Studenten voelen bijvoorbeeld weerstand als ze andere leerstrategieën moeten gebruiken dan ze gewend zijn. Goed leren kost moeite. Die moeite gaan ze het liefst uit de weg. Daarnaast vinden studenten de hoeveelheid keuzevrijheid die ze krijgen, vaak lastig. Bijvoorbeeld als ze doelstellingen moeten creëren en hun werkwijze gaan bepalen. Onderzoek van Iyengar en Lepper (2000) wijst uit dat mensen minder goed keuzes kunnen maken als er te veel mogelijkheden zijn. Dit geldt ook voor studenten. Zij overzien vaak niet wat er van hen verwacht wordt. De vrijheid die we hen bieden, moet dus behapbaar zijn voor studenten.”

“Ten slotte kampen docenten soms met overtuigingen die hen ervan weerhouden met de leerstrategieën aan de slag te gaan. Een van die overtuigingen is dat studenten zelfregulerend leren zelf moeten leren. Maar het tegendeel is waar. Andere docenten denken dat het aanleren van de relevante leerstrategieën de taak is van de studieloopbaancoördinator. Een student kan echter alleen effectief strategieën aanleren als die geïntegreerd zijn in een vak. Hiervan moeten docenten zich dus bewuster worden.”

Praktische handvatten voor docenten

Wat is het belangrijkste doel van de onderzoeken die je doet binnen je lectoraten?

Patrick: “We willen ervoor zorgen dat docenten zelf helder krijgen wat studenten nodig hebben om zelfregulerend te leren. Daarvoor zetten we de kennis uit de onderzoeken om naar praktische handvatten voor docenten. Voor de Hogeschool Rotterdam ontwikkelen we nu bijvoorbeeld een leergang waarin docenten hun eigen overtuigingen leren kennen en op een praktische manier in aanraking komen met onderzoeksresultaten rondom zelfregulerend leren. We beginnen met een plenaire bijeenkomst en organiseren vervolgens intervisiebijeenkomsten. Daarin kunnen ze bespreken waar ze tegenaan lopen. Wetenschap en praktijk komen op deze manier op een toegankelijke manier samen.”

Stap in de goede richting

Welke conclusie kun je nu al trekken?

Patrick: “Zelfregulerend leren gaat niet vanzelf. Tegenwoordig ligt de focus te veel op het zelf doen. Dat we onze studenten daarbij moeten helpen, vergeten we. Daar moeten we wat aan doen. Projecten als MOZAIC en de nieuwe leergang binnen Hogeschool Rotterdam zijn een stap in de goede richting.”

Lees hier meer over het consortium MOZAIC