AI Act: een houvast voor het onderwijs

Hbo

Grote bedrijven ontwikkelen AI-tools, docenten op hogescholen gaan meer én minder enthousiast overstag en studenten? Hoewel niet altijd digital savvy zijn ze zeker digital dependant. En ze weten vaak precies hoe ze ChatGPT en andere AI-tools in moeten zetten. Ondertussen is de AI Act gelanceerd, de veelbesproken richtlijnen om het gebruik van artificiële intelligentie te reguleren. Wat moeten we met die act op onze scholen?

Dat is het centrale thema van de Aan tafel!-sessie die onlangs in Zwolle georganiseerd werd. Dagvoorzitter Martine Mingaars opende de sessie echter met een prikkelende vraag. Als je jezelf op een AI-dartboard zou moeten plaatsen, waar zou je dan terechtkomen met je pijltje?

Zit je in de bulls-eye? Dan ben je beleidsstukken aan het schrijven, gebruik je AI volop in je lessen en als mensen op de opleiding iets willen weten, bellen ze jou. Zit je in de middelste ring? Dan ben je nieuwsgierig en wil je best een keer een toets laten nakijken door een AI-tool,  maar weet je nog niet precies hoe. De buitenste ring? Dan vind je het spannend en probeer je de AI-dans nog een beetje te ontspringen.

Kleine opluchting? Dat niemand van de aanwezige docenten, onderwijskundigen en beleidsmakers de hand opstak toen de buitenste ring aan bod kwam. Gelukkig maar, want of we het nu leuk vinden of niet: AI is er en we zullen er wat mee moeten. Dat kúnnen we ook, als we het maar veilig, verantwoord en zonder risico’s doen.

AI als nieuwe collega

Dat zegt ook Bouke van Kleef, de innovatiecoach en onafhankelijk adviseur die de deelnemers meeneemt in alle ins & outs rondom de AI Act. Want wat houdt de AI Act eigenlijk in? Waarom is hij ingesteld en waar moet je allemaal rekening mee houden?

Bouke vertelt dat hij samen met zijn collega’s het land doorreist om ‘het evangelie van slimmer werken te verkondigen’. En ja, daar hoort AI bij. Voor de meeste taken levert het gebruik van AI namelijk een tijdsbesparing van zo’n dertig procent op. Niet mis. En dat niet alleen, ook de kwaliteit van je werk kun je met dertig procent omhoogstuwen door AI slim in te zetten. Slimmere processen, soepelere samenwerkingen en het herverdelen van saaie taken, dat alles maakt AI mogelijk. We kunnen artificiële intelligentie dan ook beter als een nieuwe collega binnen onze teams omarmen, betoogt hij.

Dat betekent niet dat er niet gereguleerd moet worden. Want we leven een beetje in een Wilde Westen-tijdperk, waarin iedereen alles in elkaar klikt en knutselt. Een standaard taalmodelletje, wat programmeertaal eroverheen en we hebben weer een AI-tool gefabriceerd. Of die AI-tool ook ethisch goed in elkaar steekt? En niet bolstaat van de verborgen bias? Dat is lastig te beoordelen, net zoals we eigenlijk niet goed weten wat we er wel en niet mee mogen doen.

AI binnen het onderwijs? Hoog risico

Daarom is de AI Act in het leven geroepen, vertelt Bouke. Het is de meest ingewikkelde tech-wetgeving ooit en is in juni 2026 volledig van kracht. Maar al in december van dit jaar komt er een verbod op onaanvaardbare risico’s, zoals gezichtsherkenning in de openbare ruimte. Er zijn vier risicocategorieën en omdat het onderwijs een kritische infrastructuur is, valt het onder hoog risico. AI is dus toegestaan, maar er zitten wel vereisten aan. Zo moet je het gebruik ervan melden en transparant zijn over hoe de tool werkt en hoe het risicomanagement geregeld is.

Hoe zit het met online proctoring, vraagt een van de deelnemers. Een surveillance-software waarbij een cameraatje in de laptop in de gaten houdt of iemand wel aanwezig is tijdens een les, bijvoorbeeld. Als je daar een AI-component aan vastplakt, val je zonder twijfel binnen de categorie hoog risico, zegt Bouke. Bevat die component een feature als gezichtsherkenning? Dan is het gebruik ervan onacceptabel.

Dat het voor docenten en studenten moeilijk is om in te schatten wanneer AI-gebruik over de grens gaat, snapt Bouke. Net zoals het lastig is om te bepalen hoe AI het beste in kan worden gezet in lesmaterialen en opdrachten. Hij wijst dan ook graag op slimme voorbeelden uit de praktijk om dat probleem te onderscheppen. Zo vertelt hij over een ROC dat aan de slag is gegaan met rode, oranje, gele en groene stickers. Elke opdracht krijgt zo’n stickertje mee om aan te geven of en op welke manier AI gebruikt mag worden. Zo is meteen helder wat mag en met een gecombineerde mix van opdrachten krijgen alle studenten bovendien de kans om bij te blijven op AI-gebied. Want ook tussen studenten bestaan er grote verschillen in digitale geletterdheid.

Gesprek op voeten

Tijd voor een oefening. Na de lunch neemt Martine de deelnemers mee voor een ‘gesprek op voeten’. Iemand poneert een stelling en de deelnemers bewegen naar diegene toe als ze het met de stelling eens zijn of blijven op afstand als ze zich niet in de stelling kunnen vinden.

Een greep uit de stellingen:

  • Assessments laten afnemen voor een AI-tool is helemaal prima.
  • Je kunt AI gebruiken om boven jezelf uit te stijgen.
  • Kennisoverdracht kunnen we volledig overlaten aan AI.
  • AI maakt studenten lui.
  • Zijn we zelf ook niet een beetje lui?

De groep slingert en beweegt zich door de ruimte heen en de discussies komen flink op stoom. Wat gaat er verloren als we AI inzetten? Moeten we onze creatieve spier niet blijven trainen? Is het niet een kwestie van inspiratie versus creativiteit, waarbij studenten AI inzetten om inspiratie op te doen en hun creativiteit gebruiken om bepaalde keuzes te maken? Houden we met AI niet bepaalde systemen in stand waarvan we ons moeten afvragen of we ze wel in stand moeten houden? En moeten we niet veel meer investeren in toetsvormen waarin de rol van AI al is verwerkt?

Een van de conclusies is ook dat er wezenlijk weinig veranderd is. In de jaren tachtig van de vorige eeuw gingen docenten nog de straten op om te protesteren tegen de komst van de rekenmachine in de klaslokalen, nu maken we ons druk om tools als ChatGPT, Midjourney, Gemini en CoPilot. Veel van de huidige discussies hoorden we jaren geleden ook al, bijvoorbeeld over plagiaatscans bij de komst van internet. En toch hebben we telkens weer geleerd om mét de technieken te werken en ze in te passen in onze onderwijssystemen. Dat kunnen we nu ook weer gaan doen.

Zoals een van de deelnemers stelt: studenten worden niet lui door AI, ze worden lui door een curriculum dat niet past bij deze tijdgeest. En als we daar als docenten en onderwijskundigen niets aan doen, dan blijft die extrinsiek gedreven student wegkomen met ChatGPT zonder zélf na te leren denken.

Basiscursussen gevraagd

Als slotakkoord buigen de deelnemers zich over de vraag wat zij nodig hebben om AI concreet te implementeren in de praktijk. Al gauw wordt duidelijk dat veel deelnemers snakken naar een basiscursus voor docenten én studenten. Ze merken dat er een groep is die, uit onzekerheid of desinteresse, maar moeilijk in beweging is te krijgen.

Lichte sociale dwang kan helpen, zegt Bouke. Eigenlijk moet er een FOMO-gevoel ontstaan of het idee dat er een crisis is. Die is er namelijk ook. Het onderwijs verandert, de arbeidsmarkt verandert, de hele wereld is in beweging. De urgentie om die omschakeling te maken en het curriculum aan te passen is er gewoon. Een toolkit met creatieve toetsvormen die gebruikmaken van AI is een van de behoeften waarmee dat stapje voorwaarts gezet kan worden.

Troost voor de langzame adapters? De rol van de docent is nog lang niet uitgespeeld en zal dat ook niet raken. Want in die jungle aan AI-gegenereerde tools en content hebben we altijd menselijke experts met soft skills en kennis van zaken nodig om te duiden, te checken en te controleren. En om studenten te helpen verantwoord met AI om te gaan.

Tips voor docenten!

  • Anonimiseer je prompts
  • Deel met ChatGPT alleen wat je ook op social media zou delen
  • Doe een DPIA en breng het risico van de tool in kaart
  • Organiseer trainingen en zorg voor goede instructies, spelregels en beleid
  • Wees kritisch en neem verantwoordelijkheid voor eventuele AI-gerelateerde fouten

Studenten AI-proof maken? Laat ze geen scriptie schrijven, maar een scriptie factchecken en beoordelen of die tekst AI-gegenereerd is of niet. Kritisch kijken is en blijft tenslotte een van de bouwstenen van hoger onderwijs!

Wil je ook meedenken, meepraten en ideeën uitwerken over AI in het hoger onderwijs? Schrijf je dan in voor een van de volgende Aan tafel!-sessies van Noordhoff.

 

 

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Interdum urna, ornare et enim vulputate nibh euismod nisl. Tempus mus risus velit ullamcorper. Nulla ac aliquet nisi imperdiet sed vestibulum dolor mi. Fringilla ullamcorper lacinia arcu molestie vestibulum aliquet adipiscing arcu risus.

Nulla ac aliquet nisi imperdiet sed vestibulum dolor mi. Fringilla ullamcorper lacinia arcu molestie vestibulum aliquet velit ullamcorper pretium.

Wat gaan we doen? – Masterclass

Tijdens dit webinar op 5 februari nemen we je mee in hoe creativiteit terugkomt in bij de sociaal professional. Je krijgt handvatten om in de lessen werkvormen in te zetten.

Nieuwsbrief Hoger onderwijs

Ben je docent in het hoger onderwijs en wil je niets missen? We informeren en inspireren je graag met onze e-mailnieuwsbrieven. Laat ons weten waarover je op de hoogte gehouden wilt worden!

Profiel foto Bouke van Kleef
Wat gaan we doen? – Masterclass

Tijdens dit webinar op 5 februari nemen we je mee in hoe creativiteit terugkomt in bij de sociaal professional. Je krijgt handvatten om in de lessen werkvormen in te zetten.

Nieuwsbrief Hoger onderwijs

Ben je docent in het hoger onderwijs en wil je niets missen? We informeren en inspireren je graag met onze e-mailnieuwsbrieven. Laat ons weten waarover je op de hoogte gehouden wilt worden!

Ook interessant voor jou

Podcast #30: Cryptocurrencies ontrafeld
Podcast #30: Cryptocurrencies ontrafeld
Podcast #30: Cryptocurrencies ontrafeld
Podcast
Hbo
Voortgezet onderwijs, Hbo, Mbo
Whitepaper: Omgevingswet
Whitepaper
Hbo
Hbo
Student zit weggedoken achter een stappel boeken
Student zit weggedoken achter een stappel boeken
Zelfregulerend leren kun je niet zelfregulerend leren
Lesmateriaal
Hbo
Hbo

Gerelateerde events

Profielfoto Heleen Torringa
Ethiek voor elke hbo-professional – UITVERKOCHT
Hbo
Hbo
Profielfoto Heleen Torringa
Ethiek voor elke hbo-professional – eXtra editie!
Hbo
Hbo
Grip op persoonsvorming in het basisonderwijs
Hbo
Hbo

Vul onderstaand formulier in en ontvang het artikel in je mailbox

Zoeken