De leesvaardigheid van jongeren staat al geruime tijd onder druk. Uit diverse onderzoeken, zoals PISA en de jaarlijkse Staat van het onderwijs, blijkt dat een groot deel van de jongeren een onvoldoende taalniveau heeft om zich later te kunnen redden in de samenleving. Het belang van een goede aanpak voor leesbevordering wordt algemeen onderkend. Dit zie je ook terug in de nieuwe kerndoelen voor primair onderwijs en onderbouw voortgezet onderwijs, waar veel aandacht is voor lezen en voor samenhang tussen vakken en vaardigheden.

Daarom is er in al onze leermiddelen ruime aandacht voor leesvaardigheid. Wij bieden teksten aan met rijk taalgebruik, onderschrijven het belang van lezen en bieden leerlingen veel kansen om de woordenschat uit te breiden. Dit betekent dat lezen een belangrijk onderdeel wordt bij álle vakken en niet meer alleen bij de vakken taal en Nederlands.

 

Pijlers in onze leermiddelen

In onze leermiddelen geven wij veel aandacht aan taalvaardigheid om de leesvaardigheid van jongeren te bevorderen. Onderzoek en ervaringen uit de praktijk leveren een aantal praktische inzichten op om leerlingen beter te leren lezen. Deze inzichten zijn geformuleerd in vijf pijlers voor onze leermiddelen.

 

Pijler 1: Samenhang tussen taalvaardigheden
Taalvaardigheden zoals lezen, schrijven en spreken in samenhang aanbieden maakt het taalonderwijs betekenisvoller en efficiënter. Als je vaardigheden in samenhang aanbiedt heeft dat een positief effect op begrip van de inhoud, de interpretatie van de tekst en het samenvatten, integreren, reflecteren en evalueren van teksten. En dat is precies waar veel leerlingen moeite mee hebben.

Lezen en schrijven maken gebruik van dezelfde onderliggende kennis. Lezen helpt om beter te schrijven en veel schrijven helpt bij het lezen. Als je veel leest, herken je tekststructuren beter en je woordenschat verbetert. Dit kun vervolgens toepassen in de teksten die je zelf schrijft of in de gesprekken die je voert. Als je schrijft, herken je ook wat een schrijver van een tekst heeft gedaan.

Daarnaast helpt praten over teksten ook om teksten beter te begrijpen. Een gesprek of een presentatie draagt bij aan de verankering van de kennis.

Als leerlingen hetgeen ze gelezen hebben actief verwerken door er bijvoorbeeld over te schrijven of te spreken, draagt dat bij aan dieper tekstbegrip.

Dit geldt niet alleen bij taalonderwijs, maar ook in de vaklessen. Er is een verband tussen kennisopbouw en leesvaardigheid. Lezen en leren versterken elkaar. Het lezen van een tekst bij een zaakvak als aardrijkskunde kan bijdragen aan het verwerken en leren van de vakkennis. Niet alleen de kennis over het vakonderwerp neemt toe, maar ook de woordenschat, wat de leesvaardigheid weer versterkt, wat vervolgens het opdoen van kennis uit een tekst weer versterkt, et cetera.

 

Meer inhoud in het taalonderwijs
Meer taal in het inhoudsonderwijs

 

Pijler 2: Rijke teksten
Het aanbieden van verschillende rijke teksten is belangrijk voor de taal- en denkontwikkeling van leerlingen en draagt bij aan het vergroten van de woordenschat. Rijke teksten maken nieuwsgierig en motiveren om verder te lezen, te kijken of te luisteren.

Door het aanbieden van verschillende authentieke, rijke teksten binnen hetzelfde thema – van een krantenartikel, een blog tot (jeugd)literatuur – lezen leerlingen in een betekenisvolle context. Dit draagt bij aan kennisontwikkeling, een dieper tekstbegrip en het vergroot de woordenschat. Dit komt door de kracht van herhaling. Het gebruik van rijke, authentieke teksten wordt in de methode vaak ingezet als bron of achtergrondinformatie.

 

Definitie (authentieke) rijke teksten

Een rijke tekst is een authentieke, aansprekende tekst met veelzijdig en gevarieerd taalgebruik, afkomstig van een vakkundige schrijver, die de leerling uitnodigt tot nadenken, beleven en betekenis geven.

De inhoud is verhelderend, origineel en/of gelaagd, en maakt het leggen van betekenisvolle verbanden binnen en tussen teksten mogelijk. De tekst helpt de leerling bij het leren over en begrijpen van zichtzelf en de wereld, en draagt bij aan de uitbreiding van diens talige repertoire.

Bron: SLO, 2025

 

Naast het gebruik van rijke, authentieke teksten is er in alle teksten in ons lesmateriaal veel aandacht voor taalgebruik. Teksten worden niet (meer) versimpeld, maar zijn goed, helder en aansprekend geschreven met duidelijke tekststructuren. De teksten zijn niet ‘verarmd’; teksten die te eenvoudig zijn geschreven kunnen wel bijdragen aan kennisopbouw, maar dragen niet bij aan het bevorderen van de leesvaardigheid.

 

Pijler 3: Kritisch denken
Kritisch denken richt zich op de verwerking van de tekst door deze te koppelen aan eigen kennis en belevingswereld, daarover een mening te vormen en dit toe te passen in de eigen communicatie. Je kunt dit bereiken door meerdere (rijke) teksten over hetzelfde onderwerp aan te bieden en zo het kritisch denken en de betrokkenheid van leerlingen te stimuleren.

Voorheen bestond taal-leesonderwijs vaak uit het beantwoorden van concrete, vaak gesloten vragen over een tekst (‘tekst verklaren’ of ‘begrijpend lezen’). In de nieuwe generatie leermiddelen bieden we bij de teksten betekenisvolle, uitdagende opdrachten aan waarbij leerlingen komen tot diep tekstbegrip. Door het geven van activerende opdrachten leren leerlingen om na te denken over de leerstof en om hun antwoorden te formuleren in eigen woorden. Dit draagt bij aan de schrijfvaardigheid, maar ook aan spreekvaardigheid.

 

Pijler 4: Woordenschat
Hoe meer woorden een leerling kent, hoe sneller hij of zij een tekst begrijpt. Dus de groei van woordenschat is, naast het maken van veel leeskilometers en kennisopbouw, een belangrijk onderdeel van het verbeteren van de leesvaardigheid. Nieuwe woorden kun je het beste leren in een betekenisvolle context. Leerlingen en studenten die langere tijd binnen eenzelfde thema lezen vergroten hun kennis en woordenschat.

Als leerlingen woorden in de theorie, opdracht of bron niet kennen, stokt het leren. Daarom is het belangrijk om structureel aandacht te besteden aan woorden die leerlingen mogelijk niet kennen en een klimaat te creëren waarin het vragen naar een woordbetekenis veilig kan. Daarom moet woordenschat een plek krijgen bij álle vakken.

Bij woordenschat gaat het om de betekenis van woorden die in het vak belangrijk zijn (vaktaalwoorden), maar ook over schooltaalwoorden zoals ‘verklaar’, ‘conclusie’, ‘omschrijf’ of ‘tegenstelling’. Leerlingen hebben schooltaalwoorden nodig om in een schoolse context de nieuwe informatie te kunnen verwerken. Leerlingen met een grotere woordenschat hebben een beter tekstbegrip en meer succes bij begrijpend lezen en dus ook bij leren.

 

Pijler 5: Leesmotivatie
Een belangrijke pijler bij leesbevordering is leesmotivatie. Leesmotivatie is de bereidheid van leerlingen om te lezen. Op het voortgezet onderwijs leest ruim 60% van de 15-jarigen alleen omdat het moet; ze vinden lezen suf en ze kunnen zich niet lang genoeg concentreren. Deze leerlingen zijn alleen extrinsiek gemotiveerd om te lezen; dus omdat het ‘moet’.

Als leerlingen het leuk vinden om te lezen, gaan ze meer lezen en raken ze geïnteresseerd en betrokken bij wat ze lezen. Leerlingen die intrinsiek gemotiveerd zijn om te lezen, hebben dieper tekstbegrip en lezen meer. En het maken van leeskilometers draagt bij aan leesvaardigheid.

Leraren hebben een sleutelrol in het vergroten van de leesmotivatie. Leg in de klas boeken neer die aansluiten bij het vak, vertel als leraar welk boek je zelf leest of deel interessante (kranten)artikelen die aansluiten op je lessen.

Naast lesmateriaal geeft Noordhoff elk jaar verschillende sets Lijsters uit; dit zijn goedkope (her)uitgaven van literaire boeken. Met de Lijsters maakt Noordhoff al meer dan 30 jaar literatuur toegankelijk voor alle leerlingen, van eind basisschool tot en met mbo.

 

Kwaliteit van leermiddelen

De overheid stuurt steeds meer richting bewezen effectieve leermiddelen en een kwaliteitskader om de kwaliteit van leermiddelen te borgen. Met een brede coalitie van onderwijspartners wordt gewerkt aan de oprichting van een kwaliteitsalliantie leermiddelen voor het funderend onderwijs. Ook wordt met het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) en SLO gewerkt aan een landelijk kwaliteitskader voor leermiddelen. Dit kader is gebaseerd op wetenschappelijke inzichten én praktijkkennis, sluit aan op de vernieuwde kerndoelen en wordt op termijn onderhouden en doorontwikkeld door de beoogde kwaliteitsalliantie. Daar maken ook vakspecifieke kaders deel van uit; het recent ontwikkelde kader voor leermiddelen Taal/Nederlands is een goed eerste voorbeeld.

Noordhoff loopt al vooruit op deze ontwikkelingen door de didactische keuzes in leermiddelen te baseren op evidence-informed didactiek. Dat wil zeggen dat wij gebruik maken van zowel wetenschappelijke kennis over hoe leren werkt als van kennis en ervaringen uit de onderwijspraktijk. In onze leermiddelen maken wij dus een praktische vertaling van wetenschappelijke inzichten naar de praktijk. De aansluiting met de praktijk borgen wij door nauw samen te werken met leraren, leerlingen en andere experts uit het onderwijsveld.

Om de didactische kwaliteit te borgen evalueren wij alle leermiddelen met onze Checklist voor effectieve didactiek. Deze checklist gebruiken wij voor de evaluatie van de didactische uitgangspunten in onze leermiddelen en de checklist dient als basis voor de doorontwikkeling van alle leermiddelen. De checklist bevat zeventien criteria waaraan al onze leermiddelen voor basisonderwijs, voortgezet onderwijs, middelbaar en hoger beroepsonderwijs moeten voldoen.

Deze checklist is gebaseerd op het Kwaliteitskader voor Leermiddelen, dat in het voorjaar 2023 op initiatief van de Vlaamse overheid is ontwikkeld door het Expertisecentrum voor Effectief Leren (ExcEL). Zij hebben zich hierbij gebaseerd op het boek Wijze lessen, twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek.

Bij de doorontwikkeling van onze leermiddelen staan wij in nauw contact met het onderwijsveld, onder andere via onze auteurs, die veelal in het onderwijs werkzaam zijn. Daarnaast ook via schoolbezoeken, congressen, expertgroepen, klantenpanels en marktonderzoeken. Op deze manier blijven wij aansluiten bij de onderwijspraktijk.

In de checklist staan meerdere criteria die een relatie hebben met leesbevordering, zoals:

• Het leermiddel draagt bij aan de ontwikkeling van de leesvaardigheid.
• Het leermiddel bevat taal die leerlingen helpt om leerstof te begrijpen.
• Het leermiddel bevat opdrachten die leerlingen echt aan het denken zetten.