Studenten en AI: leer ze kritisch kijken

Artificiële intelligentie (AI) kan de docent vervangen. Tenminste, zo lijkt het, als je dit filmpje (Math Problems with GPT-4o) bekijkt. Een vriendelijke vrouwenstem geeft uitleg op maat aan een jongen over de principes van de rechthoekige driehoek. Wel nadat zijn vader, internetonderwijzer Salman Kahn, de tool eerst instructies heeft gegeven.

Het filmpje is een van de vele prikkelende onderdelen van de presentatie van AI-spreker Renée van Holsteijn tijdens de Aan tafel!-sessie van 14 mei in het Planetarium in Amsterdam-Oost. In sneltreinvaart stipt ze een scala aan onderwerpen aan. Zoals dat door AI banen gaan verdwijnen.

Personeelstekorten oplossen

Is dat erg? De liftbediende en de letterzetter zijn ook ooit verdwenen. Maar tot nu toe heeft technologische vernieuwing steeds tot een aanwas van nieuwe banen geleid. Bijkomend voordeel anno nu is dat je AI juist kan inzetten om personeelstekorten op te lossen.

Zoals bij de tomatenkweker in het Westland die iemand zocht om haar tomaten op kleur te sorteren. Bakjes met donkerrode tomaten zijn bestemd voor premium klanten, met lichtrode en groene voor het goedkopere segment. Geen mens die dit werk wilde doen. Daarom heeft de kweker een machine laten bouwen. Renées stelling: AI vervangt mensen die er niet zijn.

Skills on the rise

Nog iets dat opvalt: het zijn vaak de cognitieve banen die momenteel worden vervangen door AI. Dit leidt tot herwaardering van het handwerk. Want AI kan niet eens een ei bakken, daar zijn te veel competenties voor nodig.

Andere Skills on the rise zijn, althans volgens het World Economic Forum: creativiteit, analytisch denken, technische geletterdheid, nieuwsgierigheid, aanpassingsvermogen, systeemdenken, motivatie en zelfbewustzijn, talent management en servicegerichtheid.

Wat betekent dit nu voor het onderwijs? Gedurende de presentatie stelt dagvoorzitter Martine Mingaars prikkelende vragen. Aanwezigen slaan serieus aan het brainstormen en weten elkaar tot diep doordachte én ongezouten uitspraken te verleiden.

Vraag: Waarin onderscheidt de docent zich van AI?

Hoewel het filmpje in het begin van dit artikel laat zien dat een-op-een-instructie voor leerlingen een stuk dichterbij is gekomen, zullen deze tools de rol van docenten niet uitvlakken. Wat maakt nu de docent onvervangbaar?

Een greep uit de reacties:

– Dat is vooral de interactie tussen student en docent, daar zijn alle aanwezigen het over eens. Door die relatie kan de docent werken aan de drie basisbehoeften van de student: competentie, autonomie en relatie.
– Door te werken aan een goede relatie, ervaart de student de leerstof echt en verloopt het leerproces beter.
– Het onderlinge contact biedt ruimte voor visie en humor.
– De docent kan guidance geven: voelen waar de student behoefte aan heeft, opmerken op welk punt iemand afhaakt, of wanneer iemand niet lekker in z’n vel zit. Niet toevallig is er de laatste jaren steeds meer aandacht gekomen voor de coachende rol van de docent.
– Daarnaast heeft de docent een belangrijke rol in het inrichten van het leerproces, het op afstand begeleiden.

Meer weten over AI en de rol van student en docent? De Aan tafel!-sessie van Noordhoff op 24 september in Arnhem gaat hier dieper op in.

Vraag: Wat moeten studenten aanleren bij het werken met AI? En andersom: wat moeten opleidingen aanbieden?

Een greep uit de reacties: zelfinzicht, bewustwording van de eigen verantwoordelijkheid, eigen valkuilen herkennen, technologische of AI-geletterdheid. Maar vooral: leren beoordelen wat er uit zo’n tool komt. Een kader ontwikkelen om kritisch te kijken. En ‘onzekerheidsvaardigheid’ aankweken: het zelfvertrouwen om vaardig te zijn in onzekere situaties. Dat betekent voor docenten: ruimte bieden voor foute antwoorden. Durven zeggen dat je ook het antwoord niet weet.

Ethische kwesties

Na de lunch is het tijd voor ethische kwesties. Zoals de bias die er vaak zit in algoritmen. De vraag of ieders privacy wel geborgd is. De fabeltjesfuik. En het hoge energieverbruik van kunstmatige intelligentie.

Wil je meer weten over hoe je ethiek kunt integreren in je lesprogramma? Download dan het whitepaper ‘Ethiek voor elke HBO-professional’ van Dr. Heleen Torringa, leerlijnhouder en docent Kritisch denken en Ethiek bij Avans Hogeschool.

Stroombehoefte

Techgiganten zijn er nogal vaag over, maar Renée diepte een paar getallen op: één dag ChatGPT-gebruik komt qua stroombehoefte overeen met de dagelijkse energievraag van zo’n 34.000 huishoudens. En het waterverbruik van firma Microsoft (nodig voor koeling van de servers) is met 34% gestegen sinds het bedrijf met AI is begonnen.

Hoe gaan we om met deze feiten? Het lijkt vooral een kwestie van bewustwording. Breng het ter sprake op je school, is het advies. En denk even na of je echt ChatGPT nodig hebt of dat een zoekopdracht in Google ook voldoet. Overigens zouden techbedrijven al bezig zijn met kleinere, dus zuinigere AI-modellen, aldus Renée.

EU richtlijnen

Voor verantwoord AI-gebruik zijn regels nodig. Techbedrijven hebben die zelf al ontwikkeld. De EU heeft een richtlijn ontwikkeld, die over twee jaar volledig van kracht is. Daarin staat onder meer dat menselijke controle en menselijk toezicht altijd vereist zijn. Ook transparantie staat erin: mensen moeten het weten wanneer ze met AI in aanraking komen.

Meer weten over AI en regelgeving? De volgende Aan tafel!-sessie van Noordhoff, op 18 juni in Zwolle, gaat hier dieper op in.

Chief AI-Officer niet nodig

Daarnaast stellen steeds meer organisaties – tot aan het Witte Huis toe – een Chief AI-Officer (CAIO) aan, om ethisch gebruik van AI te bevorderen. Ook voor scholen zou zo’n functionaris nuttig kunnen zijn. Behalve ethisch gebruik kan zo’n CAIO bijvoorbeeld: gepersonaliseerd leren bevorderen, ondersteuning bieden aan docenten, datagedreven beslissingen nemen, concurrentievoordeel bieden, en samenwerking tussen verschillende afdelingen bevorderen.

Maar de meerderheid van de aanwezigen ziet weinig in een CAIO. De reacties op de vraag of zo’n functionaris nuttig en nodig is voor onderwijsinstellingen, zijn vooral kritisch:

– Als mensen weten dat er zo iemand is, denken ze zelf niet meer na.
– AI valt onder de ethische policy van de school. Het technische aspect kan door de IT-afdeling verzorgd worden. Dan heb je geen aparte functionaris nodig.
– Er moet zeker beleid ontwikkeld worden voor kunstmatige intelligentie, maar een aparte functie levert vooral extra overhead op.
– Last but not least: pas op voor het ‘ministerie van waarheid’. Als iemand gaat bepalen wat goed/waar moet zijn, kan dit corrumperend werken.

Geen CAIO dus, maar wel beleid ontwikkelen, is de conclusie. En vooral zelf kritisch blijven denken, en dit ook overbrengen aan je studenten. Na deze vruchtbare bijeenkomst ging iedereen wijzer en geïnspireerd zijns weegs. Dank aan allen voor jullie bijdrage!

Wil je ook meedenken, meepraten, en ideeën uitwerken over AI in het hoger onderwijs? Schrijf je dan in voor een van de volgende Aan tafel!-sessies van Noordhoff!