AI: de wetenschapper van de toekomst?

Hbo

Steeds meer onderzoekers ontdekken AI voor hun wetenschappelijk werk. Ze gebruiken het voor data-analyse, hypothesevorming en literatuurstudie. Ondanks de voordelen, roept het gebruik ervan ook juridische en ethische vragen op. Tijdens het symposium ‘AI as a research assistant’ doken docenten, onderzoekers en beleidsadviseurs diep in de materie. AI as a research assistant: de toekomst van onderzoek?

Voor het symposium sloegen Fontys Kenniscentrum Applied AI for Society, AI Accelerator Avans, Tilburg AI Special Interest Group van Tilburg University en Breda University of Applied Sciences de handen ineen. In MindLabs, een centrum in Tilburg waar scholen, bedrijven en instellingen samenwerken aan projecten en onderzoek op het gebied van kunstmatige intelligentie, bogen ze zich met presentaties en workshops over essentiële vraagstukken rondom AI. Met de hoop een vruchtbare discussie op gang te brengen en toekomstige collaboraties aan te zwengelen.

Kunstmatig tintje

De middag trapt af met een presentatie van Ann van der Auweraert, beleidsadviseur onderzoek en onderwijs aan Avans Hogeschool. Enthousiast vertelt ze over haar ervaringen met AI en werpt ze prikkelende vragen op. Zelf maakt ze ook gebruik van AI en ze ‘schaamt zich er niet voor’: “ChatGPT helpt me patronen te vinden in mijn werk en geeft me oneindig veel perspectieven om mijn onderzoek verder te brengen. Ik zie het als een waardevolle assistent om ideeën te genereren en structuur aan te brengen in mijn gedachten en werk. Er zijn zoveel krachtige tools om te schrijven, te structureren en samen te vatten. Die flexibiliteit heeft mijn werk getransformeerd.”

Maar de hamvraag blijft: kan AI de onderzoeker van de toekomst worden of zal hij altijd onze creativiteit en voeding nodig hebben? Ondanks alle kwaliteiten, is AI nog steeds een machine die zwaar leunt op menselijke kennis en expertise. Het is een ‘sophisticated but guided assistant’, zoals Ann benadrukt. Eentje die staat en valt bij de kwaliteit van onze input. Tegelijkertijd ontwikkelt AI zich razendsnel en heeft het manieren gevonden om zichzelf te verbeteren en eigen bias te corrigeren. Echt ondenkbaar is het dus niet, dat de wetenschapper van de toekomst een kunstmatig tintje zal hebben.

Ethische kwesties

Na een demonstratie van een slimme chatbot, die binnen een paar seconden drie prikkelende stellingen over AI poneert, is het tijd voor de eerste ronde workshops. In een van de lokalen schuiven we aan bij Merel Noorman, assistent professor aan Tilburg University waar ze zich bezighoudt met de regulering en governance van AI. Wanneer ze de deelnemers vraagt naar hun gedachten over AI, roept dat meteen discussie op. Een manager bij Avans stelt dat AI de HR-gesprekken drastisch gaat veranderen als blijkt dat je geen AI in je werk gebruikt: ‘Je gaat me toch niet vertellen dat je dat zelf hebt bedacht? Totaal inefficiënt!’.

Na een helder overzicht van verschillende tools en hun voordelen, gaat Merel over op de kernprincipes van een goede onderzoeker: eerlijkheid, transparantie, zorgvuldigheid, onafhankelijkheid en verantwoordelijkheid. Want wat is wetenschappelijke eerlijkheid? Moeten we transparantie anders interpreteren met deze nieuwe technologieën? En hoe zouden we kennis moeten vergaren? Door de jaren heen hebben we normen ontwikkeld over ‘goede wetenschap’ en de praktijken die daarbij horen. Door AI ontstaan nieuwe discussies over plagiaat, auteurschap en ethische normen. “Voor mij is ethiek geen checklist, maar systemisch reflecteren op wat goed en niet goed is”, zegt Merel

Dat is hard nodig, bijvoorbeeld bij pseudowetenschap, stelt Merel. Zo haalt ze onderzoekers aan die beweren dat ze met gezichtsherkenning kunnen voorspellen wat iemands seksuele of politieke oriëntatie is. “Daar was destijds veel ophef over en terecht. Want ook al was het effect minimaal en stelden de onderzoekers dat ze mensen alleen maar wilden waarschuwen, er zullen altijd mensen zijn die erin geloven en die tools gebruiken voor schimmige doeleinden: ‘De wetenschap zegt dat het kan, dus gebruiken we dit systeem.’ We willen toch niet terug naar Aristoteles of negentiende-eeuwse praktijken, toen men dacht dat je aan iemands gezicht kon aflezen of diegene crimineel was of niet.”

Gelijke kansen

Tijd voor de volgende workshop, waar Colette Cuijpers van Tilburg University er meteen wat indrukwekkende cijfers in slingert: op dit moment kun je online 2914 generatieve AI-tools vinden, waarvan er 193 specifiek bedoeld zijn om onderzoekers te ondersteunen.

Fijn, zoveel kunstmatige helpers. Maar tegelijkertijd kleven er best wat risico’s aan AI als onderzoeksassistent, vertelt ze. “We gaan te snel, we weten nog niet wat wel en niet mag en hebben de consequenties onvoldoende in beeld om erop te acteren.” Want kunnen we precies verklaren waar output van AI vandaan komt? Herkennen we het als AI hallucineert, oftewel output produceert die simpelweg niet klopt? En wat doen we met de ‘haves and havenots’-discussie?

In het licht van die laatste vraag vertelt Colette over haar zoon, die voor zijn studie moest leren coderen en thuis om de betaalde versie vroeg omdat die zoveel beter was dan de gratis variant. “Ik kon het betalen, maar het zette me aan het denken over de gelijkheid van studenten als sommigen wel bij bepaalde tools kunnen en anderen niet. Tegelijkertijd kunnen we AI inzetten om bijles te geven aan studenten die de financiële middelen niet hebben om mensen in te huren. Dus ook hier snijdt het mes aan twee kanten. Als kennisinstelling moeten we er oog voor hebben dat gelijke kansen blijven bestaan.”

Morele kompas

Het is een bruggetje voor een uiteenzetting over de fundamentele mensenrechten als hoeksteen bij de ontwikkeling van AI. En over de plicht om ons morele kompas niet uit het oog te verliezen wanneer het gaat om privacy en het gebruik van persoonsgegevens, zoals bij de toeslagenaffaire is gebeurd. Colette roept deelnemers op zichzelf de volgende vragen te stellen: heb ik AI echt nodig, is mijn doel gerechtvaardigd en kan ik dat doel ook op een andere manier bereiken?

Dat is lastig, want de technologie is er en dendert maar door zonder specifieke wetgeving. Inmiddels is de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) al met richtlijnen gekomen: ze gebruiken geen open AI-systemen om onderzoeksvoorstellen, bomvol persoonsgegevens, te beoordelen. Niet zo gek, want generatieve AI-modellen worden getraind met grote hoeveelheden data die geautomatiseerd van het internet verzameld worden: van persoonsgegevens tot auteursrechtelijk werk, alles wordt met een tooltje opgezogen.

Mens versus machine

Aan het eind van de workshop wakkert Colette de discussie nogmaals aan met een vraag over auteursrecht. We vinden dat AI inbreuk maakt op het auteursrecht, omdat de modellen fanatiek het internet scrapen en getraind worden met auteursrechtelijk beschermd werk. Tegenwerping? Dat doet de mens zelf ook. Elk mens heeft een databank in zijn schedel. We lezen van alles, raken geïnspireerd en creëren daar iets nieuws mee. Waarom zou dat voor de mens anders zijn dan voor een machine?

Het is de opmaat naar een van de belangwekkendste zaken rondom AI, die van Jason Allen. De kunstenaar creëerde een ‘schilderij’ met AI en dat deed hij met 624 prompts en een zware nabewerking met Photoshop. Ondanks deze creatieve en menselijke inspanningen, oordeelde het U.S. Copyright Office dat hij geen auteursrecht kreeg. Een flinke dobber voor Allen én voer voor discussie.

Diepgaande invloed

Een discussie die ook in de afsluitende paneldiscussie gevoerd wordt. Volgens Colette, Merel, Carlos en Michael, de andere twee workshopleiders, zien we allemaal wat voor potentieel AI heeft. Maar zijn we ook een beetje bang om het te gebruiken door alle onzekerheden en restricties die eraan kleven. AI is een soort black box, we weten simpelweg niet wat daarbinnen gebeurt. Daarom is het aan ons om deze tools verantwoordelijk te gebruiken en discussies te openen over de rol van AI in de onderzoekswereld. Zodat kunstmatige intelligentie onze menselijke creativiteit aanvult in plaats van overspoelt.

Wil je op de hoogte blijven van AI ontwikkelingen in het hoger onderwijs schrijf je dan in voor de nieuwsbrief

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Interdum urna, ornare et enim vulputate nibh euismod nisl. Tempus mus risus velit ullamcorper. Nulla ac aliquet nisi imperdiet sed vestibulum dolor mi. Fringilla ullamcorper lacinia arcu molestie vestibulum aliquet adipiscing arcu risus.

Nulla ac aliquet nisi imperdiet sed vestibulum dolor mi. Fringilla ullamcorper lacinia arcu molestie vestibulum aliquet velit ullamcorper pretium.

Nieuwsbrief Hoger onderwijs

Ben je docent in het hoger onderwijs en wil je niets missen? We informeren en inspireren je graag met onze e-mailnieuwsbrieven. Laat ons weten waarover je op de hoogte gehouden wilt worden!

In 1 beeld zie je een digitaal gezicht en een menselijk gezicht
Nieuwsbrief Hoger onderwijs

Ben je docent in het hoger onderwijs en wil je niets missen? We informeren en inspireren je graag met onze e-mailnieuwsbrieven. Laat ons weten waarover je op de hoogte gehouden wilt worden!

Ook interessant voor jou

De ervaringen van studenten en docenten met virtuele lessen
De ervaringen van studenten en docenten met virtuele lessen
Studenten en docenten ervaring met virtuele lessen
Artikel
Hbo
Hbo, Mbo
Overzichtsfoto Noordhoff Virtual Classroom in Utrecht
Overzichtsfoto Noordhoff Virtual Classroom in Utrecht
De waarheid achter de hype virtual classroom
Artikel
Hbo
Hbo, Mbo
Foto van podcastgast Cindy Stienstra
Foto van podcastgast Cindy Stienstra
Podcast #11: Formatief Evalueren – Cindy Stienstra
Podcast
Basisonderwijs
Voortgezet onderwijs, Basisonderwijs, Hbo, Mbo

Gerelateerde events

Profielfoto Heleen Torringa
Ethiek voor elke hbo-professional – UITVERKOCHT
Hbo
Hbo
Profielfoto Heleen Torringa
Ethiek voor elke hbo-professional – eXtra editie!
Hbo
Hbo
Grip op persoonsvorming in het basisonderwijs
Hbo
Hbo

Vul onderstaand formulier in en ontvang het artikel in je mailbox

Zoeken