Inclusief onderwijs, het begint bij jou

Siela zet zich sinds 2002 in voor diversiteit en gelijkwaardigheid. Ze is Hoofd Bureau Inclusie en Diversiteit bij de gemeente Amsterdam. Ze werkte onder andere als Diversity & Inclusion Officer bij de Hogeschool der Kunsten Den Haag en als Diversiteitsadviseur bij de Universiteit Leiden.

Hoewel inclusiviteit vele vormen kent, focust dit artikel zich op culturele en etnische diversiteit.

Wees de verandering die je in het systeem wil zien

In een eerder artikel gaf journalist en onderwijsmanager Marvin Hokstam zijn kijk op inclusief onderwijs. Hij stelde dat ons onderwijssysteem diep geworteld is in eurocentrisch denken. Siela is het daarmee eens: “Eurocentrisme  zit diep verankerd in hoe we opleiden, wat we als waardevolle kennis beschouwen en wie als norm wordt gezien. Dat is een structurele realiteit. En dit maakt het realiseren van inclusief onderwijs complex, want het vraagt niet alleen om aanpassingen in intenties en gedrag, maar ook om het kritisch herzien van het hele systeem.”

Siela benadrukt dat we in Nederland pas kwalitatief aan inclusie, diversiteit, gelijkwaardigheid en rechtvaardigheid kunnen werken, als we eerst kritisch kijken naar kolonisatie, racisme en systemische uitsluiting. Wie binnen zulke structuren is opgeleid, denkt en handelt namelijk – vaak onbewust – volgens dezelfde mechanismen die uitsluiting veroorzaken en in stand houden. Onderwijsprofessionals moeten zich daarvan bewust zijn. Siela vindt dit het absolute ‘bare minimum’ als het gaat om inclusiviteit. Daarnaast wijst ze op het belang van andere pijlers, zoals meerstemmigheid en de bereidheid om je actief in te zetten voor structurele systeemverandering.

Alle drie de pijlers vormen de rode draad in het gesprek met haar en worden in dit artikel toegelicht.

Dit is het `bare minimum´ als het gaat om inclusiviteit

Als je wil bijdragen aan inclusief onderwijs, dan is het belangrijk dat je minimaal erkent dat jouw perspectief is gevormd door een systeem dat anderen uitsluit en als `minder´ beschouwt. Dit geldt voor alle vakgebieden en voor eenieder van ons.

Siela: “We zijn in Nederland en in de (voormalige) koloniën allemaal met eurocentrische doctrines opgeleid. Dus ook mensen van kleur. Je ontsnapt niet zomaar aan de denkpatronen die je zijn ingeprent, hoeveel je ook leest of leert. Die aannames zijn diep verankerd in je taal, denken en referentiekader. Je ziet dit overal terug…

Neem het British Museum. Het werd opgericht in 1753: de geschiedenis en de collectie zijn gevormd door het imperium en de koloniale uitbuiting van mensen en grondstoffen. Toch wordt het in de 21e eeuw vaak nog steeds gepresenteerd als Britse rijkdom. Dit is een eurocentrisch en koloniaal perspectief.

De documentaire The Promise laat zien hoe de bevolking van Papoea-Nieuw-Guinea decennia lang systematisch wordt uitgebuit – van culturele genocide tot economische uitbuiting. Dit is niet iets uit een ver verleden, maar dit speelt nu.

Als onderwijsprofessional moet je je realiseren dat óók jij gevormd bent door een eurocentrisch perspectief, en dat je dit, vaak onbewust, doorgeeft aan jouw studenten.  Wanneer je dat onder ogen ziet, ontstaat er ruimte om oprecht te luisteren naar andere perspectieven en het idee los te laten dat jouw blik de norm is. Pas dan ontstaat er dus ruimte voor inclusief onderwijs.”

Meerstemmigheid, de optie waarvoor jij dient te kiezen

Siela vertelt verder dat niets aan inclusie vanzelfsprekend is, juist omdat exclusie vanzelf lijkt te gaan. “Zelfs in de lesstof zie je dat terug. Het is sterk westers georiënteerd en mist stemmen, verhalen en perspectieven van andere delen van de wereld. Dat is geen toeval. Dat is het systeem.

Een collega bij een van de kunstacademies besloot de interne bibliotheek van de academie te ordenen op werelddeel. Zo werd ineens zichtbaar hoeveel van de boeken uit het westelijk halfrond en hoeveel uit de rest van de wereld kwamen. Het contrast was enorm. Je zag meteen hoeveel westerse perspectieven studenten aangereikt krijgen, en hoe beperkt het aanbod uit andere delen van de wereld is. Dat heeft natuurlijk directe invloed op wat studenten leren, zien, waarderen, serieus nemen en als kwaliteit zien.

Het is een verrijking wanneer mensen met andere perspectieven, geworteld in andere culturen, afkomstig uit andere landen en met andere ervaringen, structureel een stem krijgen in het lesmateriaal. Dit is een kwaliteitsslag. We doen leerlingen en studenten te kort met een beperkte handreiking.

De wereld is groot én dichtbij. Er is zoveel rijkdom in de wereld aan verhalen, kennis en perspectieven. Maar als die niet vertegenwoordigd zijn in het onderwijs, blijft ons denken arm. En dan blijven we gevangen in een eenzijdig idee van rijkdom, in plaats van te leren wat werkelijke rijkdom is: diversiteit, verbinding en wereldwijde kennisdeling.

We hebben nog nooit zoveel toegang gehad tot kennis en perspectieven van over de hele wereld als nu. Waarom zou je daar geen gebruik van maken?”

Siela geeft aan dat het voor inclusief onderwijs essentieel is dat jij jezelf het volgende blijft bevragen:

• Hoe draag ik bij aan de kwaliteit van mijn onderwijs?
• Welke didactiek pas ik hierbij toe?
• Wat heb ik nodig om mijn onderwijs te verrijken?
• Welke literatuur bied ik mijn studenten aan?
• Welke stemmen geef ik ruimte tijdens mijn lessen?
• Welke verhalen ontbreken?
• Welke verhalen verbreden het perspectief van mijn studenten?

Voorstander van inclusiviteit? Denk en werk systemisch

Zoals Siela eerder aangaf, vereist inclusief onderwijs een systeemverandering. Dat betekent dat er een gezamenlijke inspanning op alle niveaus plaats moet vinden. Ook management en bestuurders moeten hun verantwoordelijkheid nemen en bijdragen.

Maar je invloed als docent reikt verder dan je eigen lessen, je kunt ook bijdragen aan structurele veranderingen binnen het onderwijssysteem. Ze geeft de volgende suggesties voor acties:

• Breng inclusieve curricula onder de aandacht bij het management.
• Spreek je uit bij discriminerend taalgebruik of als bepaalde groepen structureel worden buitengesloten.
• Stel vragen als het docententeam niet divers is. Ligt dat aan het aannamebeleid? Of aan (onzichtbare) normen in de organisatiecultuur?

“Jij bent onderdeel van het systeem. Denk en werk systemisch. We komen verder als onderwijsprofessionals op elk niveau actie ondernemen. Dus neem je verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van je onderwijs en durf te draaien aan de knoppen die je tot je beschikking hebt.”

Meer lezen over inclusief onderwijs? Lees óók het artikel: Hoe maak je je lessen inclusiever?  Daarin vind je inspirerende inzichten van journalist en onderwijsmanager Marvin Hokstam.

Wil je weten hoe Noordhoff bijdraagt aan inclusiever onderwijs? Lees hier meer over onze visie op diversiteit en inclusie.