Handige handvatten voor differentiatie in het voortgezet onderwijs
Differentiatie in het voortgezet onderwijs is lang niet altijd vanzelfsprekend. Welke handvatten kunnen docenten gebruiken om differentiatie toe te passen? Emma Smit en Annemarie Roukens, didactisch experts bij Noordhoff, leggen uit.
Differentiatie is de manier waarop docenten met verschillen tussen leerlingen omgaan en hoe zij hun onderwijs daarop afstemmen. Bij convergente differentiatie moeten alle leerlingen dezelfde (minimum)leerdoelen behalen, maar verschilt de mate van ondersteuning en de manier waarop ze daar komen. Bij divergente differentiatie werken sommige leerlingen juist aan een ander leerdoel, bijvoorbeeld als ze extra uitdaging nodig hebben. In de leermiddelen van Noordhoff maken we gebruik van convergente differentiatie.
Differentiatie in het voortgezet onderwijs kan een uitdaging zijn, vertelt Annemarie. “Als docent zie je een leerling maar een paar lesuren per week. Dan is het ten eerste lastiger dan in het basisonderwijs om een goed beeld van een leerling te krijgen, maar ook om de tijd te vinden voor een verlengde instructie of extra uitleg. Om eerlijke leerkansen te creëren voor alle leerlingen is het belangrijk om differentiatie een belangrijke plek te geven in het onderwijs en in elke les.”
Niveauverschillen en brede brugklassen
Natuurlijk zijn leerlingen in het voortgezet onderwijs al ingedeeld op niveau, zoals vmbo, havo of vwo. Maar binnen die groepen zijn vaak veel niveauverschillen, stelt Annemarie. “Dat leerlingen allemaal in een havoklas zitten, betekent niet dat ze in alle vakken even goed zijn. Een leerling kan heel goed zijn in wiskunde, maar extra ondersteuning nodig hebben voor het schrijven. In de brugklas speelt ook nog mee dat leerlingen van verschillende basisscholen komen. Zo is de ene leerling al bekend met huiswerk en weektaken, terwijl de andere leerling nog moet leren plannen. Leerlingen verschillen dus niet alleen op cognitief niveau, maar ook in vaardigheden als plannen en organiseren.”
Ook het concept brede brugklas is iets om rekening mee te houden, benadrukt Emma. “Soms komen leerlingen met een havo-advies in een havo/vwo-brugklas terecht. Veel docenten gaan die leerlingen vervolgens onbewust indelen op dat niveau, waardoor leerlingen zich naar die verwachting kunnen gaan gedragen. Zo creëer je alsnog geen eerlijke leerkansen. In zo’n heterogene brugklas moet je dus differentiëren, zodat zoveel mogelijk leerlingen de leerdoelen behalen.”
Tips en handvatten om te differentiëren
Gelukkig zijn er meer dan voldoende tips en handvatten om in het voortgezet onderwijs met differentiatie aan de slag te gaan!
- Stel controlevragen: niet alleen op het antwoord, maar ook op het proces. Probeer hierbij alle leerlingen in beeld te krijgen. Je kunt leerlingen bijvoorbeeld zelf klassikaal voorbeelden laten bedenken bij een begrip. Of je laat ze zelfstandig een opdracht oplossen en daarna uitleggen hoe ze dit hebben aangepakt.
- Alle leerlingen in beeld? Geef dan extra instructie aan de leerlingen die meer aandacht en uitleg nodig hebben. Of maak gebruik van vrijekeuze-uren voor extra ondersteuning.
- Maak gebruik van sterke didactische principes, zoals modeling, voorbeelden gebruiken en vragen stellen om voorkennis te activeren aan het begin van de les. Bij modeling doe je voor: je zegt hardop welke denkstappen je maakt om een opgave op te lossen, zodat leerlingen dit kunnen observeren en imiteren.
- Probeer niet alleen inzicht te krijgen in het niveau van de leerlingen, maar ook in hun onderwijsbehoeften: misschien hebben ze extra uitdaging, uitleg of positieve feedback nodig. Dit kan bijvoorbeeld door diagnostische gesprekken, leerlingen hardop na te laten denken, reflectievragen en observaties.
- Maak gebruik van formatief handelen: stel voor langere tijd de onderwijsbehoeften van leerlingen vast en pas deze tijdens en na elke les aan met de nieuwe informatie. Begin bijvoorbeeld met een starttoets om het niveau van de groep te bepalen en pas je onderwijs daarop aan.
- Betrek leerlingen bij formatief handelen. Vraag ze wat ze nodig hebben en hoe jij ze verder kan helpen. Hoe ouder leerlingen worden, hoe meer je ze eigenaar kunt maken van hun eigen leerproces.
- Pas scaffolding toe. Daarbij bied je tijdelijk extra ‘steigers’ aan voor leerlingen die het nodig hebben en bouw je die ondersteuning langzaam maar zeker af tot ze het zelf kunnen. Dit helpt leerlingen om meer zelfvertrouwen en zelfstandigheid te ontwikkelen.
- Wissel de groepsindeling bij samenwerkingsopdrachten af zodat leerlingen niet altijd met dezelfde klasgenoten samenwerken. Zo vullen ze elkaar aan en kunnen ze beter van elkaar leren.
- Gebruik meerdere bronnen om leerlingen te volgen, zoals dagelijkse leerlingobservaties, methodetoetsen en onafhankelijke toetsen. Let niet alleen op goed of fout, maar kijk ook naar wát er goed en fout gaat. Soms kan het nuttig zijn om een foutenanalyse te maken.
- Maak schoolbrede afspraken over differentiatie, zodat het niet van een docent of mentor afhangt hoeveel er aan differentiatie wordt gedaan. Wanneer docenten zich bewust zijn van het belang van differentiatie, kunnen ze beter inspelen op de unieke behoeften van hun leerlingen.
Met differentiatie bouwen aan zelfvertrouwen
Uiteindelijk draaien al deze oplossingen erom dat leerlingen met plezier en zelfvertrouwen dezelfde leerdoelen behalen. Emma: “Je spreekt er heel duidelijk mee uit: ‘Je wordt nu nog even geholpen, maar uiteindelijk kun jij dit ook zelf. Helemaal op eigen kracht.’ En dat zeg je niet alleen, dat draag je ook echt uit met alle oplossingen die je inzet. Die positieve aanname die daarachter ligt, voelen leerlingen zeker. Zo creëer je zelfvertrouwen.”
Meer over differentiatie
Ben je docent in het voortgezet onderwijs en wil je niets missen? We informeren en inspireren je graag met onze e-mailnieuwsbrieven. Laat ons weten waarover je op de hoogte gehouden wilt worden!
Ook interessant voor jou
Gerelateerde events
