Inclusiviteit krijgt steeds meer aandacht in het onderwijs. Daarmee groeit het besef dat elke student een leeromgeving verdient waar die zich welkom, gezien en veilig voelt. Een plek waar aanpassen aan een dominante cultuur of heersende norm niet nodig is, en verschil juist als kracht wordt gezien.
Als docent speel jij daarin een sleutelrol. Jij kunt het verschil maken door ruimte te bieden aan ieders eigenheid — ongeacht afkomst, gender, seksuele oriëntatie, neurodivergentie of beperking.
Maar hoe geef je dat concreet vorm in je lessen?
In dit artikel deelt Marvin Hokstam zijn ervaring en expertise en geeft hij 4 praktische tips. Marvin is een journalist en een onderwijsmanager met een missie: meer inclusie en representatie in het onderwijs. Hij is projectleider van het Weekend College in Amsterdam-Zuidoost en oprichter van Afro Magazine en het Broos Instituut, dat samen met een Ghanese universiteit een Afrikaanse universiteitscampus in Nederland opricht waar vanuit een Afrikaans perspectief gedoceerd wordt.
Hoewel inclusiviteit diverse vormen kent, richt dit artikel zich specifiek op inclusie rond etnische en culturele diversiteit.
Toen Marvin een aantal jaar geleden les gaf in Interculturele Diversiteit, was zijn uitgangspunt altijd: ik ga mensen leren dat andere mensen ook mensen zijn. “We mogen er niet zomaar van uitgaan dat dit voor iedereen vanzelfsprekend is”, zegt hij. “Ons systeem draagt nog altijd ideeën van superioriteit en inferioriteit in zich mee. Neem zwarte mensen, zoals ik. Er bestaan talloze hardnekkige mythes over ons. Zoals het idee dat wij een hogere pijngrens zouden hebben. Zulke aannames leven nog altijd voort, zelfs in de moderne medische wereld. Dat is een vorm van ontmenselijking: mensen reduceren tot stereotype kenmerken op basis van huidskleur.
Daarom zag ik het als mijn taak om mensen stil te laten staan bij wat het écht betekent dat we, ongeacht huidskleur of afkomst, allemaal mensen zijn. Het bleek dat sommigen daar nooit bewust over hadden nagedacht.”
Marvin benadrukt dat je niet over het hoofd mag zien dat we allemaal mens zijn, maar tegelijkertijd wezenlijk van elkaar verschillen. Ofwel eenheid in verscheidenheid. Voor inclusie is het belangrijk om die verschillen te zien, te erkennen, te accepteren en te respecteren.
“Zo zei een witte collega-docent tegen mij: “Marvin, jij en ik, wij zijn hetzelfde”. Hij, met zijn blonde haar en blauwe ogen, en ik als zwarte man, zouden hetzelfde zijn. Onjuist. Ja, er stroomt bij ons allebei rood bloed door de aderen. Maar ik kom uit een andere wereld dan hij: ik ben opgegroeid in een andere cultuur en heb een andere geschiedenis. Mijn ervaringen zijn gekleurd door andere intergenerationele trauma’s. Waar ik op een aantal gebieden moest vechten om te komen waar ik nu ben, gingen voor hem vanwege zijn huidskleur waarschijnlijk eerder deuren open die voor mij gesloten bleven. Dit alles heeft mijn perspectief gevormd, en mijn uitgangspunten zijn daardoor anders dan die van hem.”
Voor Marvin is het helder: zolang verschillen en de bijbehorende behoeften worden genegeerd, blijft inclusiviteit een illusie. “Met zo’n denkwijze kun je geen inclusieve onderwijsomgeving creëren.”
Die miskenning van verschil werkt door in hoe ons `moderne´ onderwijs is ingericht en legt de vinger op een dieperliggend probleem. In de volgende paragraaf wordt dit besproken.
Ontgint het huidige onderwijssysteem de potentie van jongeren met verschillende culturele achtergronden? Marvin is stellig in zijn antwoord: “Nee, want het onderwijs is eurocentrisch¹ en aanvankelijk gecreëerd voor witte Nederlanders. Vaak lopen jongeren met een andere of biculturele achtergrond hierin vast. Van hen wordt verwacht dat zij zich volledig identificeren met het dominante perspectief. Natuurlijk lukt dat niet altijd; veel jongeren voelen zich vaak niet gezien of vertegenwoordigd. Dit leidt tot frustratie en vervreemding.
Er valt veel te zeggen voor het kennen van je eigen culturele achtergrond. Jongeren die stevig geworteld zijn in wie ze zijn, kunnen het systeem waarin ze zich bevinden beter begrijpen, bevragen én op hun eigen manier hierin navigeren. Wie zichzelf kent, staat sterker. En daarmee versterk je ook de samenleving als geheel.”
“Een goudvis in een kleine kom groeit niet groter dan de kom. In een ruime vijver kan hij vrij bewegen, floreren, groeien en zijn volle potentieel bereiken. Zo is het ook met mensen” – Marvin Hokstam.
Marvin geeft aan dat Nederland zichzelf tekort doet door de potentie van een deel van haar bevolking niet aan te spreken en te laten bloeien. Hij pleit dan ook voor een bredere blik: “Niet alleen het perspectief, maar ook andere wereldbeelden moeten een volwaardige plek krijgen. Alleen zo creëren we holistisch onderwijs en leiden we holistische mensen op — mensen die stevig geworteld zijn in hun eigen achtergrond én open staan voor die van anderen. Holistische mensen zijn het beste in staat om succesvol deel te nemen aan een multiculturele wereld.”
Maar hoe vertaal je die holistische visie naar je eigen lesomgeving? Met de volgende 4 tips zet je concrete stappen richting meer inclusie in je lessen.
Zoals je hebt gelezen, heeft het ontbreken van holistisch onderwijs grote gevolgen. Maar verandering begint bij bewustwording én actie. Wat kun jij als docent doen om inclusiever onderwijs te bevorderen? Hoe creëer je ruimte voor diverse perspectieven in jouw lessen? Marvin deelt 4 waardevolle tips.
“Realiseer je dat óók jij bent opgeleid in een Eurocentrisch systeem. Een systeem dat zijn oorsprong heeft in een tijd van koloniën, expansiedrang, onderdrukking en marginalisatie. Met termen als `gouden eeuw, `ontdekkingsreizen´ en het `n-woord´. Jij kunt er niks aan doen dat je langs die lijnen bent opgeleid. Waar je wél wat aan kunt doen is je bewust worden van het effect dat het op jou heeft gehad. En dat je theoretisch les geeft vanuit dit perspectief. Welke onwetendheid, vooroordelen en stereotyperingen gaan daarmee gepaard?”
“Leer de mensen aan wie je lesgeeft echt kennen. Zijn ze Syrisch, Nigeriaans, Marokkaans, Antilliaans of Surinaams? Neem niet net als mijn collega aan dat we allemaal hetzelfde zijn. Wat is hun identiteit, wat maakt hen anders, hoe uit dat zich, en in hoeverre hechten ze waarde aan hun culturele achtergrond? Stel vragen, wees eerlijk over wat je niet weet en sta open om te leren van je studenten. Het is een investering in cultuursensitiviteit. Kleine aanpassingen in je taal, voorbeelden en benaderingen waar zij zich in herkennen, kunnen al een wereld van verschil maken. Je zult ongetwijfeld fouten maken. Maar door te oefenen leer je.”
“Inclusie is dat feestje waarin iedereen zich welkom en veilig voelt, waarin eenieder meedanst omdat de muziek bij iedereen resoneert” – Marvin Hokstam
“Als docent weet je welke competenties je studenten moeten beheersen en hoe ze geëxamineerd worden. Breng naast het eurocentrische perspectief ook andere invalshoeken in. Misschien staan die niet in het standaard lesmateriaal. Maar dat betekent niet dat je het niet kunt toevoegen.
Er is inmiddels gedekoloniseerde kennis beschikbaar waarmee je je lessen beter afstemt op verschillende culturele perspectieven. Opnieuw een investering die het meer dan waard is. Het maakt je lessen namelijk relevanter, dynamischer en boeiender. En je leert studenten dat niet alleen het perspectief van Jan-Willem of Sanne telt, maar ook dat van Ali, Brian en Sharita.”
“Diversiteit is rijkdom. Inclusie het ontginnen van die rijkdom” – Marvin Hokstam
“Als jij in je lessen de moeite doet om echt verbinding te maken met je studenten – zeker die met diverse achtergronden – dan is dat iets om trots op te zijn. En ja, daar mag je best over opscheppen. Wees er open over. Deel wat je doet, hoe je het doet, en wat het oplevert. Zo inspireer je ook andere docenten, als ze ervoor openstaan.”
Inclusief onderwijs begint bij een intentie, maar groeit door actie. Een inclusieve lesomgeving zorgt ervoor dat elke student zich gezien, gehoord en gewaardeerd voelt — ongeacht de achtergrond en identiteit. Jij hebt als docent de kans om bruggen te bouwen en een leeromgeving te creëren waar diversiteit niet alleen wordt erkend, maar ook worden gewaardeerd.
Dus begin vandaag. Kijk met een frisse blik naar je lespraktijk, stel vragen, experimenteer, leer bij en deel wat werkt. Zo maak je het onderwijs holistischer, rijker en menselijker.
Noordhoff is óók voorstander van inclusief onderwijs. Je leest hier meer over diversiteit en inclusie bij Noordhoff.
¹Eurocentrisme is een denkwijze waarbij de Europese cultuur, normen en waarden centraal worden gesteld, en daarmee impliciet als superieur worden beschouwd. Andere culturen en samenlevingen worden beoordeeld en geïnterpreteerd vanuit dit Europese perspectief. Dit leidt tot een eenzijdig en vaak bevooroordeeld wereldbeeld, waarbij er weinig tot geen erkenning is voor de waarde, complexiteit en bijdragen van niet-Europese beschavingen.
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Interdum urna, ornare et enim vulputate nibh euismod nisl. Tempus mus risus velit ullamcorper. Nulla ac aliquet nisi imperdiet sed vestibulum dolor mi. Fringilla ullamcorper lacinia arcu molestie vestibulum aliquet adipiscing arcu risus.
Nulla ac aliquet nisi imperdiet sed vestibulum dolor mi. Fringilla ullamcorper lacinia arcu molestie vestibulum aliquet velit ullamcorper pretium.
Jouw les, samengesteld uit de beste boeken.
– Modulair
– Effectief
– Voordelig
– Ontzorgt
Ben je docent in het hoger onderwijs en wil je niets missen? We informeren en inspireren je graag met onze e-mailnieuwsbrieven. Laat ons weten waarover je op de hoogte gehouden wilt worden!
Jouw les, samengesteld uit de beste boeken.
– Modulair
– Effectief
– Voordelig
– Ontzorgt
Ben je docent in het hoger onderwijs en wil je niets missen? We informeren en inspireren je graag met onze e-mailnieuwsbrieven. Laat ons weten waarover je op de hoogte gehouden wilt worden!
