De noodzaak van expliciete ethieklessen

Kritisch denken en ethiek bij de opleiding Communicatie

Torringa geeft les in argumenteren binnen het vak kritisch denken en het vak ethiek aan eerste en tweedejaars studenten. Zij vertelt hoe zij dit in praktijk brengt bij Avans Hogeschool:

“Bij de opleiding Communicatie die Avans Hogeschool aanbiedt, krijgen eerstejaars het vak kritisch denken. Eerstejaars krijgen elk onderwijsblok van tien weken, vier lessen van anderhalf uur kritisch denken. Deze lessen spitsen zich toe op argumentatievaardigheden. Studenten maken kennis met basisbegrippen van argumenteren. Denk aan standpunten innemen, proposities, typen redeneringen en kritische vragen stellen. Vervolgens wordt toegewerkt naar het beoordelen van argumentatie. Hoe doe je dat als student? Wat maakt een argument bijvoorbeeld relevant voor een standpunt? En wanneer heb je voldoende argumenten gegeven? Tenslotte komt er het onderdeel drogredenen en het voeren van een goede kritische discussie bij.

In het tweede leerjaar maken studenten kennis met het vak ethiek. Basisbegrippen als ethiek, moraal, ethische theorieën en morele vragen worden in dit vak belicht. “Morele vragen over een concrete situatie stellen is essentieel bij ethiek. Als docent leg ik studenten een casus voor die gaat over gedragsbeïnvloeding. Dat is het thema waar onze tweedejaars studenten in hun project mee bezig zijn. Ik help als docent om ethiekkennis toe te passen op een casus over de inzet van een beïnvloedingsmethode waarbij je een morele vraag kunt stellen.”

Werken met casussen

Ethiek en werken met casussen horen bij elkaar. Zo werkt Torringa zelf onder andere met deze casus: “Ik heb studenten de casus voorgelegd met Wanda de Kanter en Pauline Dekker. Zij zijn longartsen en activisten. Zij gebruiken naming & shaming om de wereld duidelijk te maken dat er nog steeds een tabakslobby bestaat. Ze willen voorkomen dat kinderen gaan roken. Ze gebruiken naming & shaming door oud-ministers met naam en toenaam te noemen en hun morele verontwaardiging te uiten. Als docent leg ik hen de vraag voor: ‘Is het moreel acceptabel om naming & shaming in te zetten in de strijd tegen de tabaksindustrie?’. Ik laat ze deugdethiek van Aristoteles toepassen op die vraag. Zo leren ze vanuit een ethisch perspectief, anders dan hun eigen mening, na te denken over de toelaatbaarheid van bepaalde handelswijzen.”

In een opdracht hierover onderzoeken studenten met welke deugden of ondeugden deze longartsen zouden kunnen handelen. En welke deugden relevant zijn in die casus. Gaat het voornamelijk om moed, verantwoordelijkheid, toewijding of rechtvaardigheid? Studenten denken na over de morele kant van gedrag beïnvloeden van doelgroepen en over wie zijzelf als communicatieprofessional willen zijn. Het doel van de leerlijn kritisch denken en ethiek is dat studenten uitgroeien tot kritische communicatieprofessionals met lef.

Handreiking ethiek docenten uit alle kennisdomeinen

Recent schreef Torringa een handreiking ethiek met didactische wenken voor het integreren van ethiek in het hoger beroepsonderwijs. Na de interviews met docenten over hun kennis van ethiek en over morele kwesties die in hun vakgebied spelen, was de tweede stap om de handreiking te gaan schrijven. In de handreiking deelt Torringa haar kennis van de wijsgerige ethiek. Ze verbindt hier didactische wenken aan, om docenten handvatten aan te reiken voor het bevorderen van ethische reflectie bij studenten.

Thema’s als morele oordeelsvorming, ethische theorieën, ethische begrippen en valkuilen bij evenwichtige oordeelsvorming kwamen in de twaalf interviews naar voren. De interviews bevestigden het vermoeden dat de kennis van ethiek onder docenten minimaal is. Docenten deelden hun persoonlijke ideeën over valkuilen, morele kwesties en een begrip als morele verwijtbaarheid. Torringa merkte dat het belang om ethiek een grotere plaats in het hoger onderwijs te geven door alle docenten die ze sprak, sterk werd gedeeld.

Het is belangrijk dat je het denken van studenten faciliteert en hen in hun inhoudelijke denken zo vrij mogelijk laat. Dat je weet dat studenten zich volop ontwikkelen en nog erg gevoelig zijn voor wat andere mensen vinden. Als docent heb je soms meer invloed dan je denkt. Daar moet je voorzichtig mee omgaan. Zelfstandig denken bevorderen bij studenten vindt Torringa van groot  belang voor ethiekonderwijs. Deel je persoonlijke morele standpunten niet met studenten. Faciliteer, maar laat hen zelf nadenken.

Een boek vol wenken

Wat ethiek is wordt uitgebreid beschreven in de handreiking. “Die kennis beschrijf ik, omdat dit de basis is voor het stellen van de juiste vragen aan studenten. In elk hoofdstuk staan didactische wenken beschreven, waarbij ik voorstellen aanreik om bijvoorbeeld te toetsen of een morele vraag goed is geformuleerd. Of het echt een morele vraag is of een ander type vraag. Met checkvragen probeer ik de docent op weg te helpen. Is de vraag bijvoorbeeld gericht op het innemen van een standpunt met morele waarden erin? Is een bepaalde handelswijze bijvoorbeeld moreel wenselijk? Of is het gericht op normenniveau, waarbij je gericht bent op een antwoord op de vraag: wat moeten we doen of laten?

“Het is mijn doel om ethiek een grotere plaats te geven in het hoger onderwijs. Dat ethiek zowel expliciet wordt aangeboden door filosofiedocenten, als impliciet door alle docenten. Van techniek tot verpleegkunde. Van social work tot bedrijfskunde. Met een kwartiertje aandacht voor morele vragen tijdens projectbegeleiding bijvoorbeeld maak je studenten al vertrouwd met ethiek.”, vermoedt Torringa. “Maar dat is niet voldoende. Er blijven daarnaast expliciete ethieklessen nodig.”

Wil je de hele handreiking lezen download dan het whitepaper.