Het perspectief van de studenten

Hoger onderwijs in Nederland blijft populair onder internationale studenten, zegt Nuffic, de Nederlandse organisatie voor internationalisering in het onderwijs. De mening van deze studenten over online onderwijsvormen is echter een stuk minder positief. Nuffic vroeg 526 buitenlandse aspirant-studenten naar hun mening over dit onderwerp, en 46 procent gaf aan online lessen een reden te vinden om van een studie in Nederland af te zien. Jeroen Wienen, woordvoerder van Nuffic, vindt dat geen negatieve uitkomst. “Dit laat zien dat studenten echt over hun keuze nadenken. Het lijkt erop dat veel van hen kiezen om hier te studeren voor de totaalervaring, en niet alleen op basis van de naam van een universiteit”, legt hij uit. Bovendien zijn hogeronderwijsinstellingen zelf, zowel universiteiten als beroepsonderwijs, ook geen voorstanders van online onderwijs, zegt Wienen. “Internationaal georiënteerde klassen zijn van grote waarde, maar dat werkt het best offline, samen in een klaslokaal”.

Hoogleraren aan de Aristoteles-universiteit van Thessaloniki hebben onderzocht hoe de studie-ervaring van studenten van talenstudies veranderden met online lessen. Beroepsopleidingen worden in Griekenland normaal face-to-face aangeboden, dus dit onderzoek moest uitwijzen of de leerdoelen wel werden behaald en of de studievoortgang negatief werd beïnvloed door de virtuele lessen.

Het onderzoek wees uit dat een meerderheid van de studenten de voorkeur gaf aan offline lessen omdat ze daar meer sociale interactie hadden. Bovendien zorgden problemen met internetconnectie en slechte beeldkwaliteit voor verminderde concentratie. Studenten die wel enthousiast waren over online onderwijs gaven hiervoor vaak als reden dat samenwerkingstools, waaronder break-out rooms en de chatfunctie, voor hen effectieve hulpmiddelen waren. Daarnaast werden ook tijds- en geldbesparing door hen als positieve punten aangemerkt.

Een groot deel van de studenten ziet een hybride leervorm die online en offline les combineert als een goede middenweg. Zo hebben ze meer flexibiliteit omdat ze hun tijd zelf kunnen indelen, maar kunnen ze hun vragen persoonlijk in de offline lessen stellen. 

Virtuele lessen stellen onderwijsinstellingen ook in staat op grote afstand met elkaar samen te werken. Dat bewijzen ROC Mondriaan in Den Haag en de Scholengemeenschap Unit MBO op Bonaire, die door middel van het concept ‘Classroom of the Future’ een live online leeromgeving hebben gecreëerd. Het idee hierachter was het versterken van het ICT beroepsonderwijs op Bonaire, en het delen van kennis die daar tot op heden niet voorhanden was. De scholen werken over de zeeën heen met elkaar samen, en overbruggen daarmee een afstand van bijna 8.000 km. Dankzij de ontwikkeling van ‘Classroom of the Future’ lijkt het voor de deelnemers echter alsof ze tijdens de les met elkaar op één plek zijn. “Het is nu ICT 2.0!”, zoals een van de studenten het noemt. Zij merken in deze virtuele klaslokalen dus niets van de enorme afstand, want ze hebben direct contact met hun medestudenten en docenten via de online verbinding.

Het perspectief van de docenten

Ondanks een motie van de Tweede Kamer willen bepaalde mbo-instellingen toch online lessen blijven aanbieden. De Kamer vindt dat online onderwijs slechts bij hoge uitzondering moet plaatsvinden, maar daar is collegevoorzitter Ron Kooren van het Albeda College het niet mee eens. “Fysiek onderwijs is de norm. En ja, we blijven gebruik maken van online leermiddelen”, zegt hij in de radiotalkshow Spraakmakers. Volgens de vijf mbo’s die vorig jaar aangaven online onderwijs te blijven aanbieden lenen vooral de talen Nederlands en Engels zich hier goed voor. Het zou dan gaan om de ondersteunende lessen, zoals het bespreken van opdrachten. Francisca Wagenmakers, docent Nederlands in het beroepsonderwijs, is hier echter fel op tegen. “Online onderwijs zou een hoge uitzondering moeten blijven. Juist het bespreken van de vragen en opdrachten, moet je in de klas doen. Dat is absoluut ongeschikt om online te doen,” vindt zij. Voor het begeleiden van studenten die scripties schrijven is online onderwijs volgens haar wel geschikt, omdat ze zo gericht per zin commentaar kan geven op het aangeleverde werk.

Hoogleraar straf- en strafprocesrecht aan de OU Sven Brinkhoff bedacht de serious game Damocles, een spel waarin studenten steeds verschillende rollen krijgen toebedeeld om vanuit verschillende perspectieven te werken aan hetzelfde dossier. “Het mooie hiervan is dat ze een duidelijk en levendig beeld krijgen van de wijze waarop de rechtspraak er voor hen later in de praktijk aan toegaat. Het dossier waarvan we gebruik maken, bestaat voor een gedeelte uit tekstdocumenten, maar we hebben ook meerdere prikkelende filmopnamen, geluidsfragmenten en andere multimediale interacties toegevoegd,” vertelt Brinkhoff. Tijdens de looptijd van de game is er een wekelijkse gezamenlijke virtuele les, waarin gereflecteerd wordt op het werk van de studenten en feedback wordt gegeven. Brinkhoff heeft al eerder een serious game ontworpen, en die was zeer succesvol. “De studenten hebben daar positief op gereageerd. Ik durf zelfs te stellen dat ze hierdoor sneller leren omdat ze via meerdere kanalen en zowel visueel als auditief in contact komen met de lesstof.”

Voor- en nadelen van virtuele klaslokalen

Virtuele klaslokalen hebben een aantal belangrijke voordelen voor zowel studenten als docenten:

• Zo vergroot online onderwijs de toegankelijkheid voor studenten, doordat ze van alle afstanden en onder alle omstandigheden mee kunnen doen met lessen.
• Daarnaast maken virtuele lessen kostenbesparingen mogelijk, omdat reiskosten worden verminderd en onderwijsinstellingen zelf kunnen bezuinigen op onder andere verwarming en elektriciteit in klaslokalen.
• Voor studenten leiden virtuele lessen ook tot effectiever tijdsbeheer en meer zelfstandigheid. Studenten kunnen hun eigen tijd indelen, waardoor ze beter prioriteiten kunnen stellen en zelfredzamer worden.
• Ook is er in virtuele klaslokalen meer ruimte voor individuele aandacht en feedback, want er is meer gelegenheid voor een-op-een gesprekken en hulp waar nodig.
• Tot slot wordt voor docenten het beoordelen van studenten en bijhouden van administratie makkelijker. In een elektronische omgeving kunnen zij behaalde resultaten en leerdoelen van studenten invoeren en monitoren, wat meer inzicht geeft in de klassikale en individuele voortgang.

Toch heeft online onderwijs ook nadelen:

• Zo wijzen zowel studenten als docenten op het gebrek aan echte sociale interactie via online kanalen. Ook in virtuele klaslokalen kunnen partijen met elkaar communiceren, maar dit is volgens velen niet hetzelfde als elkaar face-to-face spreken.
• Ook is het lastiger voor studenten om gedisciplineerd te blijven tijdens online lessen. Ze verliezen sneller hun aandacht en motivatie, en worden eerder afgeleid dan in fysieke klaslokalen. Dit komt onder andere door een ander nadeel, namelijk het gedwongen lang stilzitten achter een beeldscherm, wat normaal gezien juist niet de norm is in het beroepsonderwijs. Virtuele lessen dwingen docenten dus om niet-praktijkgerichte lessen samen te stellen, wat voor beide partijen ingewikkeld is.
• Dan zijn er nog technische problemen waarmee rekening gehouden moet worden, waarvan de meest voorkomende waarschijnlijk een slechte WiFi-verbinding is.
• Er is ook een heel praktisch nadeel aan te wijzen: het wordt in een online leeromgeving makkelijker voor studenten om te spieken tijdens toetsen of op andere manieren hulpmiddelen te gebruiken. Zo hebben studenten bij online toetsen en opdrachten vaak gewoon toegang tot internet en kunnen ze hun lesmaterialen gebruiken. Het is voor docenten lastig om hierop toezicht te houden in een virtueel klaslokaal. 

Online onderwijs kan leiden tot een inclusievere leeromgeving en tot meer aandacht voor individuele studenten. Het maakt bovendien samenwerking op lange afstand mogelijk, met als gevolg internationalisering van het onderwijs en meer uitwisseling van kennis. Er zijn echter ook studenten die niet tevreden zijn over de kwaliteit van online onderwijs, en docenten die vinden dat ze studenten niet effectief kunnen helpen in een digitale leeromgeving. Hoewel er dus nog geen consensus is bereikt over de wenselijkheid van virtuele lessen als alternatief voor de traditionele lesmethoden biedt een virtueel klaslokaal, zeker in dit digitale tijdperk, wel een toegevoegde waarde voor het onderwijs. In de komende jaren zal blijken hoe dit zich verder gaat ontwikkelen.

Vind je dit interessant, download dan hieronder ook het Whitepaper Gamification.