Leren en motivatie – niet helemaal kip of ei

Leren of motivatie: wat komt eerst? Of zijn ze onlosmakelijk met elkaar verbonden? In het webinar van pedagoog en onderzoeker Pedro De Bruyckere werd deze vraag onder de loep genomen met actuele inzichten uit de onderwijspraktijk. Dit artikel vertaalt de kernpunten uit het webinar naar concrete handvatten voor iedereen die werkt met leerlingen of studenten, met bijzondere aandacht voor motivatie, technologie en sociaal leren.

1. Motivatie in het digitale tijdperk: meer dan klikken en klaar

Digitale leeromgevingen maken leren toegankelijk, maar vormen ook een uitdaging voor motivatie. Positieve gevoelens en verbondenheid zijn essentieel voor betrokkenheid. Zonder interactie en erkenning voelen studenten zich sneller leeg of vervreemd – zeker wanneer AI een te grote rol krijgt.

Praktijkinzicht: Zorg voor momenten van echt contact, ook in digitale settings. Denk aan live check-ins, persoonlijke feedback of groepsopdrachten waarin leerlingen elkaar zien en spreken. Sociale interactie is geen luxe, maar een leerbehoefte.

2. Straffen, belonen en leren: driehoeksverhouding met nuance

Beloningen en straffen kunnen gedrag sturen, zoals op tijd komen of huiswerk maken. Maar als het gaat om écht begrijpen en diep leren, kunnen ze juist tegenwerken. Hoe belangrijker een taak voelt voor een beoordeling (bijvoorbeeld een toets of cijfer), hoe minder ruimte er is voor nieuwsgierigheid en écht leren. Studenten gaan dan vooral focussen op wat ‘moet’ voor een goed resultaat, in plaats van op het begrijpen van de inhoud.

Praktijkinzicht: Gebruik beloningen en beoordelingen om gewenst gedrag te stimuleren (zoals inzet of samenwerking), maar wees voorzichtig met het koppelen van beloningen aan inhoudelijke prestaties. Focus liever op het leerproces zelf. Geef feedback die laat zien wat een leerling al goed doet en wat nog beter kan – zó stimuleer je groei en eigenaarschap. Maak duidelijk dat fouten maken hoort bij leren, juist wanneer iets belangrijk is.

3. Formatief handelen als motivator

Leerlingen moeten kunnen zien dat ze vooruitgang boeken. Formatieve evaluaties – zoals check-ins, feedbackloops of reflecties – houden de studenten een spiegel voor. Dat maakt groei concreet en motivatie tastbaar.

Praktijkinzicht: Laat leerlingen zelf terugkijken op hun leerproces. “Wat kon ik eerst niet en nu wel?” Deze kleine reflectiemomenten versterken het gevoel van competentie.

4. Autonomie met grenzen: vrijheid binnen structuur

Motivatie floreert niet in totale vrijheid, maar in een omgeving met heldere kaders en betekenisvolle keuzemogelijkheden. Studenten willen invloed, maar ook duidelijkheid.

Praktijkinzicht: Geef keuzeruimte binnen afgebakende leerdoelen. Laat leerlingen bijvoorbeeld kiezen uit opdrachten of werkvormen, maar houd (in eerste instantie) het leerdoel vast. Autonomie betekent: opties krijgen binnen een structuur.

5. AI als hulpmiddel, niet als vervanging

AI biedt kansen, maar ook risico’s. Studenten die te sterk leunen op AI missen het gevoel van eigenaarschap en ervaren minder trots op hun prestaties.

Praktijkinzicht: Gebruik AI als aanvulling, niet als vervanging. Geef opdrachten die creativiteit, interactie of persoonlijke reflectie vragen. Houd ruimte voor zelfgemaakte inspanning – die is essentieel voor motivatie.

6. De kracht van relaties en structuur

Goede relaties in de klas bevorderen motivatie. Dat betekent niet dat je de vriend van je leerlingen moet zijn, maar wel dat je betrouwbaar en duidelijk bent.

Praktijkinzicht: Wees voorspelbaar in je communicatie, stel duidelijke doelen en bied structuur. Leerlingen voelen zich veiliger én meer gemotiveerd als ze weten waar ze aan toe zijn.

Motivatie is geen mysterie, maar maakbaar

Motivatie en leren zijn geen kip-of-ei-vraagstukken, maar versterken elkaar in de juiste context. Door technologie verstandig in te zetten, sociale interactie te bevorderen en ruimte te bieden binnen structuur, leg je een stevig fundament voor betrokken leren.

Wat kan jij morgen al oppakken in de klas?