Hoe belangrijk is ethiek in het onderwijs?

Ethiek in het onderwijs

Onderdeel zijn van de educatieve gemeenschap biedt een breed scala aan mogelijkheden, maar brengt ook bepaalde verantwoordelijkheden met zich mee. Zo moeten docenten ervoor zorgen dat iedereen op een eerlijke en professionele manier wordt behandeld. Ook is het belangrijk dat zij erop toezien dat niemand gediscrimineerd wordt op basis van ras, geslacht, leeftijd, etniciteit, religie, seksuele geaardheid, beperking of andere persoonlijke of demografische kenmerken. Daarnaast moeten ze ervoor zorgen dat er geen onderscheid gemaakt wordt tussen studenten en dat hun werk in overeenstemming met het beoordelingsbeleid en de procedures van de school geëvalueerd wordt. Bovendien moeten ze er altijd naar streven een positief voorbeeld te zijn en in de omgang met elkaar actief te luisteren en professioneel te blijven. Als ze bijvoorbeeld ontdekken dat een student plagiaat of een ander strafbaar feit heeft gepleegd, moeten ze de juiste disciplinaire maatregelen treffen, in plaats van de situatie te bagatelliseren of de student ermee weg te laten komen.

Ook van studenten wordt het één en ander verwacht. Bijvoorbeeld dat zij zich tijdens het schoolwerk – waaronder toetsen, mondelinge presentaties, tentoonstellingen, opdrachten en praktische examens – houden aan de principes van eerlijkheid en intellectuele integriteit. Bovendien moeten ze ervoor zorgen dat het werk van alle studenten die bij een project betrokken zijn, eerlijk wordt erkend. Deze verwachtingen gelden echter niet alleen voor hun eigen werk. Als een student er bijvoorbeeld getuige van is dat iemand plagiaat pleegt of op een andere manier wangedrag vertoont, is het zijn of haar verantwoordelijkheid om de persoon in kwestie hierop aan te spreken of de schoolleiding hiervan op de hoogte te stellen. Maar onderwijsethiek omvat natuurlijk veel meer dan alleen plagiaat en (andere soorten) wangedrag. Daaronder kun je een breed scala aan ethische problemen en dilemma’s scharen die zich in onderwijsomgevingen kunnen voordoen, waaronder zaken die verband houden met discriminatie, empathie en cultuur.

Ethische code

Zoals in elk ander beroep moeten ook docenten op de hoogte zijn van welk soort gedrag in hun vak al dan niet wenselijk of acceptabel is. Dit kan door middel van een ethische code. In de Verenigde Staten hebben de National Education Association (NEA) en de Association of American Educators (AAE) beide hun eigen ethische codes voor leraren opgesteld, die zijn ontwikkeld om docenten bij hun werk en professionele ontwikkeling te ondersteunen en om hen te helpen betere relaties te ontwikkelen – niet alleen met elkaar, maar ook met studenten en hun ouders.

Zo bevat de deontologische code van NEA twee leidende principes. Volgens het eerste principe moet een docent er altijd naar streven om studenten een veilige en effectieve leeromgeving te bieden, prioriteit te geven aan de ontwikkeling van positieve karaktereigenschappen, geen denigrerende opmerkingen te maken, educatief materiaal op een onbevooroordeelde manier te presenteren en de vertrouwelijkheid van informatie van en over studenten te beschermen. Het tweede principe schetst de ethische gedragsvereiste met betrekking tot de prestaties en het gedrag van een leraar. Zo moet een leraar de waarheid vertellen over zijn kwalificaties, zich houden aan de wet en het schoolbeleid en mag hij zijn professionele privileges niet gebruiken voor persoonlijk gewin.

In tegenstelling tot de VS bestaat er in Nederland voor het onderwijs geen algemeen geldende gedragsberoepscode. Het is dus de bedoeling dat schoolbesturen dit zelf oppakken. De meeste scholen hebben voor zowel studenten als docenten gedragscodes vastgesteld waarin wordt aangegeven welk gedrag verwacht wordt en omvatten richtlijnen voor een veilig leer- en werkklimaat. Het doel is om medewerkers te helpen de professionele grenzen te bewaken en de schoolleiding manieren te bieden om grensoverschrijdingen en ander ongewenst gedrag te voorkomen en indien nodig te sanctioneren. Nederlandse onderwijsinstellingen zijn verplicht om beleid te implementeren met richtlijnen rondom sociale veiligheid. Sociale veiligheid omvat niet alleen de sociale, fysieke en psychische veiligheid van studenten, maar betekent ook dat er een positieve sfeer is op school en dat er opgetreden wordt tegen ongepast en onwenselijk gedrag, zoals discriminatie, schelden, uitsluiting, seksuele intimidatie en pesten. Het is belangrijk dat de gedragscode bij iedereen bekend is en nageleefd wordt, dat deze met regelmaat opnieuw onder de loep genomen wordt, dat er een vertrouwenspersoon aangesteld wordt en er een klachtenprocedure is, en dat er bij grensoverschrijdend of ander wangedrag opgetreden wordt.

Ethiektraining

Een manier waarop onderwijsinstellingen kunnen zorgen dat studenten en personeel zich aan hun ethische code houden, is door ethiektraining in hun curricula op te nemen, wat ervoor zorgt dat men weet wat er verwacht wordt. Zo is er rondom de EO-documentaireserie Sign of the Times een educatief burgerschapsprogramma voor havo-, vwo-, en mbo-studenten ontwikkeld. Het programma helpt leraren bepaalde onderwerpen in de klas te introduceren en hun studenten te inspireren actievere en sociaal-maatschappelijk betrokkener burgers te worden. De lessen van het programma beslaan vijf verschillende thema’s: democratie, klimaat, religie, ongelijkheid en leiderschap. Elke les gaat bovendien gepaard met klassikale opdrachten waarmee studenten kunnen aantonen dat ze het thema begrijpen.

Ook Globethics.net, een wereldwijd netwerk van docenten en instellingen dat ethiek wil integreren in het hoger onderwijs, biedt een executive certificaatprogramma op het gebied van ethiek, maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzaamheid. Door middel van het programma kunnen docenten praktische kennis opdoen over hoe om te gaan met uitdagingen als academische oneerlijkheid, procedurele wanpraktijken en andere vormen van onethisch gedrag. Het programma bestaat uit verschillende modules met ethische aspecten die verband houden met onderwijs en onderzoek, waaronder onderwijsethiek en onderzoeks- en publicatie-ethiek. Het programma behandelt bovendien verschillende andere prangende kwesties, zoals cyberbeveiliging, privacybescherming, interculturele communicatie en bescherming van auteursrechten en intellectueel eigendom.

Door casestudy’s en forumdiscussies over dit onderwerp te onderzoeken, leren professionals in het hoger onderwijs over de concepten van toegepaste ethiek in het hoger onderwijs en hoe ze deze zowel in als buiten het klaslokaal kunnen toepassen. Ze leren bovendien hoe ze complexe ethische problemen – door het inzetten van cognitieve en praktische vaardigheden, methoden en procedures – kunnen oplossen. Last but not least leren ze hoe ze ethische criteria voor gedragsverandering in de professionele omgeving kunnen definiëren, en hoe ze een gedragscode en best practice-richtlijnen voor onderzoek en publicatie kunnen opstellen.

Zowel studenten als docenten worden in hun dagelijks leven regelmatig met ethische vraagstukken en uitdagingen geconfronteerd. Het is dan ook van groot belang dat ze weten wat er in deze situaties van hen wordt verwacht. Om hen te helpen de juiste keuze te maken, is het belangrijk dat onderwijsinstellingen in samenwerking met docenten ethische codes opstellen, die in duidelijke bewoordingen aangeven welk soort gedrag al dan niet acceptabel is voor leden van de onderwijscommunity en wat de eventuele gevolgen zijn als ze zich niet aan die principes houden. Hiermee kunnen we een ​​veilige leeromgeving creëren waarin iedereen zich gerespecteerd voelt en waarin studenten hun volledige potentieel kunnen bereiken.