Het belang van ethiek in een digitale wereld

Wereldwijde toenemende digitalisatie

Onderzoeksinstantie Research and Markets benoemt in hun rapport dat de markt voor digitale transformatie tussen 2021 en 2026 zal groeien van 480,4 miljard naar 1149,3 miljard euro. Het samengestelde jaarlijkse groeipercentage zal gedurende deze periode 19,1 procent zijn. Verschillende factoren in het bedrijfsleven, waaronder toenemende uitgaven aan marketing- en reclameactiviteiten, zullen de invoering van technologieën en diensten voor digitale transformatie naar verwachting stimuleren. Digitalisatie zorgt tussen 2016 en 2025 voor ongeveer 6 miljoen banen in de logistiek- en elektriciteitsindustrieën. Er zullen echter ook specialisaties zijn waar automatisering de meeste menselijke werknemers gaat vervangen. Werknemers zullen dus moeten worden bijgeschoold en volgende generaties moeten op het machinetijdperk worden voorbereid.

Technologie stelt bedrijven in staat zich te vernieuwen, nieuwe mogelijkheden te detecteren door middel van hun eigen data, en hun foutmarges te verkleinen. Digitalisering biedt daarnaast ruimte voor nieuwe soorten banen, zoals bijvoorbeeld internettechnologie-specialisten, en maakt het voor iedereen mogelijk om een online bedrijf op te richten. Onderzoek door Accenture, in samenwerking met BusinessEurope, wijst dan ook uit dat toenemende investeringen in digitale technologieën en duurzaamheid tegen 2030 tot wel 5,7 miljoen nieuwe banen in Europa kunnen creëren.

 

Ook voor het onderwijs heeft digitalisatie voordelen. Actuele informatie is nu voor iedereen eenvoudiger beschikbaar dan ooit, en technologie maakt leren niet alleen makkelijker, maar ook leuker. Studenten kunnen nieuwe dingen leren en ontdekken, zowel met hulp van hun docenten als zelfstandig. Tomoe Kanaya van de Amerikaanse Cornell University deed onderzoek op negen scholen onder ongeveer 9.000 studenten van verschillende afkomsten. De resultaten wezen uit dat de IQ-scores van de huidige generatie studenten hoger zijn dan die van de vorige generatie. Dit wordt door experts direct gelinkt aan technologie. Nu studenten onbeperkt toegang hebben tot technologische hulpmiddelen kunnen ze complexere problemen beter oplossen.

Digitale risico’s

Er doen steeds meer verhalen de ronde van vrouwen die te maken hebben gehad met online geweld, ook wel bekend als cybergeweld. Het aspect van geslacht in gevallen van cybergeweld moet volgens parlementariër Maria Walsh wettelijk als een urgente zaak erkend worden. Vrouwen lopen exponentieel meer risico op online intimidatie en geweld, maar er is nog niet genoeg onderzoek en wetgeving om hier als EU daadkrachtig tegen op te treden. Er worden goede stappen gezet, maar vooralsnog staat online criminaliteit vaak nog niet gelijk aan dezelfde misdaden in het echte leven, en wordt het dus niet in gelijke mate bestraft.

Niet alleen cybergeweld neemt toe, ook cyberpesten is een groot probleem. Volgens statistieken uit 2022 hebben slachtoffers van cyberpesten gemiddeld twee keer zoveel suïcidale gedachten, en ook de pesters zelf overwegen vaker zelfmoord. Zij voelen zich vaak ongelukkig, en de online wereld is een uitlaatklep voor die emoties. Een anti-pestbeleid op scholen is dan ook onmisbaar. Onderzoek onder 1.774 studenten tussen de 14 en 18 jaar – waarvan 53,7 procent vrouw – van 31 verschillende Spaanse scholen ondersteunt dit. Het onderzoek probeerde een concrete connectie te vinden tussen (cyber)pesten en drie mogelijke uitkomsten: suïcidaal gedrag, symptomen van depressie, en gevoel van eigenwaarde. Ook de rol van de onderlinge verbondenheid tussen studenten op school werd hierin meegenomen. Cyberpesten werd positief gerelateerd aan zelfmoordgedachten en depressie, en negatief aan eigenwaarde. Wanneer er sprake was van meer verbondenheid tussen studenten was dit het tegenovergestelde. Het is voor studenten dus belangrijk om goed contact met elkaar te hebben. 

Nog een digitaal risico is de opkomst van malware- en gijzelsoftware-aanvallen, die in 2020 met respectievelijk 358 procent en 435 procent toenamen. Dit heeft gevolgen voor de online veiligheid en voor ons vertrouwen in digitale systemen, en brengt bovendien hoge kosten met zich mee. Een enquête door Cantium Business Solutions, afgenomen door Censuswide, wees uit dat 78 procent van de Britse hoofdonderwijzers van mening was dat hun school als gevolg van afstandsonderwijs een vergroot risico liep op cyberaanvallen. 84 procent van de scholen in het oosten van Engeland gaven aan een cyberincident te hebben meegemaakt in de 18 maanden voor de enquête, en op nationale schaal was dit 66 procent. In 2021 werd het systeem van ROC Mondriaan, waar 26 scholen in Den Haag met meer dan 25,000 studenten onder vallen, gehackt. Het kostte veel tijd en moeite om de systemen te herstarten, en zowel ouders als studenten verkeerden ondertussen in grote onzekerheid.

Het leren van digitale ethiek

Het leren van digitaal ethisch gedrag is op school geen verplicht onderdeel van het leerplan, maar dit is wel een belangrijke vaardigheid voor studenten. Fundamentele ethische waarden zijn bijvoorbeeld vriendelijkheid, gelijkheid, vertrouwen en wederzijds respect, en deze vallen allemaal ook onder digitale ethiek. Om studenten in een digitale omgeving te beschermen is het belangrijk dat er bij computer- en internetgebruik doorlopend aandacht is voor ethiek. Er moeten op school regels gelden voor het zoeken op het internet en, afhankelijk van de leeftijd van de studenten, beveiligingscontroles worden ingesteld. Verder is het van belang dat studenten er constant aan worden herinnerd dat niet alles wat ze op het internet lezen waar is.

In relatie tot digitale ethiek is het belangrijk om te onthouden dat mensen beslissen hoe technologie werkt, en niet andersom. Zo heeft onderzoek uitgewezen dat sensoren voor handdrogers en zeepdispensers niet altijd donkere huidskleuren herkennen. Dit is een probleem met betrekking tot inclusiviteit, en digitale ethiek speelt een cruciale rol in het oplossen hiervan. Een ander voorbeeld: tot recent liet Google’s zoekfunctie voor afbeeldingen wanneer iemand zocht op ‘dokter’ alleen witte mannen in laboratoriumjassen zien. Om data-analisten, projectmanagers en beleidsmakers te helpen met het herkennen van ethische kwesties met online data heeft de Universiteit DEDA ontwikkeld. DEDA biedt tools voor brainstormsessies over ethische kwesties, waardoor stappen gezet worden in de verantwoording jegens stakeholders en andere betrokken partijen. Programma’s als DEDA zouden ook in het onderwijs kunnen worden ingezet om het bewustzijn rondom digitale ethiek te vergroten. 

Ook digitalisering leidt tot ethische vragen. Is het bijvoorbeeld goed of juist bezwaarlijk om chatbots die gebaseerd zijn op AI te gebruiken in het onderwijs? Om scholen en besturen te helpen met het beantwoorden van dit soort vragen is het Ethische Kompas van Kennisnet ontwikkeld. Het Ethische Kompas biedt een ethische reflectie en een gebalanceerd antwoord op deze vraagstukken, en een overzicht van de belangrijkste overwegingen. Onderwijsteams van elk onderwijsniveau kunnen van deze tool gebruikmaken. 

Zowel digitalisatie als digitalisering nemen toe, en beide ontwikkelingen roepen nieuwe vragen rondom digitale ethiek op. Het digitalisatieproces creëert nieuwe banen en biedt ook voordelen voor het onderwijs, want studenten hebben nu toegang tot een onbeperkte hoeveelheid informatie. Er kleven echter ook nadelen aan deze trend. Zo nemen gevallen van cybergeweld en cyberpesten sterk toe, wat vergaande gevolgen heeft voor het welzijn van studenten. Ook cyberaanvallen met malware en gijzelsoftware komen vaker voor. Studenten moeten dit digitale landschap goed kunnen begrijpen en navigeren. Het is belangrijk dat ze leren om ethisch verantwoord met digitale tools om te gaan, en dat niet alles wat online te vinden is per definitie klopt.