Slimme samenhang in het basisonderwijs: 5 praktische tips

2027: Het onderwijs op de schop?

Dat SLO al een tijdje bezig is met de actualisatie van de kerndoelen, zal je niet zijn ontgaan. Op dit moment liggen de conceptkerndoelen op tafel en in 2027 legt het ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap waarschijnlijk de eerste kerndoelen vast.

In de nieuwe kerndoelen is samenhang een heel belangrijk uitgangspunt. Het SLO geeft bijvoorbeeld aan dat zowel leerkrachten en schoolleiders als onderwijsontwikkelaars, opleiders, onderwijsadviseurs en beleidsmakers meer samenhang binnen het curriculum willen zien.

De kerndoelen komen terug in het curriculum van de school. Het curriculum kun je zien als het totaalpakket; een samenhangend plan van onderwijzen en leren. Het is de taak van de school om het curriculum te verzorgen. Hiervoor ontwikkelen uitgeverijen of scholen zelf de methoden die ze daarbij gebruiken.

Twee leergebieden

Binnen dat aanbod moet ook ruimte zijn voor twee nieuwe leergebieden: Burgerschap en Digitale geletterdheid.

De toevoeging van deze twee leergebieden kan zomaar voor meer samenhang binnen de lessen zorgen. Burgerschap en Digitale geletterdheid zijn namelijk heel gemakkelijk te verweven in de overige vakken. Je toch al overvolle curriculum wordt dus niet ineens nog voller.

Toch ligt er vooral rondom burgerschap een behoorlijke opdracht voor scholen. Heel veel scholen zijn nog zoekende naar een beleid rondom dit leergebied. Er is dus nog wel werk aan de winkel.

Samenhang: waar hebben we het over?

Samenhang krijgt hoe dan ook een grote rol in het nieuwe curriculum. Binnen het onderwijs bestaan verschillende soorten samenhang, die allemaal van belang zijn als je efficiënt wilt werken:

• Horizontale samenhang: de manier waarop leergebieden binnen één of verschillende leerjaren met elkaar verbonden zijn en elkaar overlappen.
• Verticale samenhang: de doorlopende leerlijn binnen een leergebied. Ofwel: de manier waarop kennis en vaardigheden samenhangen en zich opbouwen door de jaren heen.
• Samenhang in de diepte: het gaat op school niet alleen om kennis en vaardigheden, maar ook om persoonsvorming en socialisatie. Ook tussen die gebieden moet samenhang zichtbaar zijn.

Mentale klittenband

Als je samenhang wilt implementeren, is het wel noodzakelijk dat je het thema ‘leren’ in je achterhoofd houdt. Met leren bedoelen we de permanente verandering in het langetermijngeheugen; de overdracht van kennis.

Het geheugen heeft maar een beperkte capaciteit. Leerlingen kunnen dus niet alles tegelijkertijd leren. Je moet daarom bewuste keuzes maken over wat je wanneer aanbiedt. Daarnaast moet je er altijd voor zorgen dat je aanbod van leerdoelen, leeractiviteiten en toetsen in harmonie zijn met elkaar.

Als je samenhang wilt inzetten om het leerrendement te verhogen, moet je altijd starten vanuit een stabiele kennisbasis. Daarop kun je dan gaan bouwen en expliciet samenhang aanbieden binnen of zelfs tussen leergebieden.

Dat doe je met de zogenaamde mentale klittenband: je vertelt je leerlingen heel duidelijk welke verbanden er bestaan tussen de verschillende onderdelen. De mentale klittenband die je aanbrengt tussen kennisschema’s is essentieel voor een stabiele kennisbasis op lange termijn.

Slimme samenhang in de klas: vijf praktische tips

Hoe creëer je zelf slimme samenhang in de klas?. Deze vijf tips zet je morgen al in:

1. Onderzoek de doorlopende leerlijn primair en voortgezet onderwijs
   Een doorlopende leerlijn zorgt voor een sterke kennisbasis voor alle leerlingen, van kleuters tot en met groep 8 én daarna.Zoek contact met leerkrachten van middelbare scholen in de regio en bekijk samen in hoeverre jullie leerlijnen op elkaar aansluiten. Pas de leerlijnen aan als dat nodig is.
2. Manage je lestijd slim
   De vele kerndoelen vragen veel van je. Daarom is het belangrijk dat je slim omgaat met je lestijd. Kijk waar je samenhang kunt toepassen, maar doe dat wel pas als je leerlingen eraan toe zijn.Wil of kun je jezelf niet te veel verdiepen in de nieuwe kerndoelen? Kies dan voor methoden die kerndoeldekkend zijn.Dan weet je zeker dat je alle relevante kerndoelen aan het einde van het leerjaar hebt behandeld. Ook de nieuwe!
3. Creëer samenhang binnen en tussen leergebieden
   Lesstof gaat leven als een leerling de stof van het ene vak gaat herkennen en gebruiken in het andere vak. Een vak staat immers niet op zichzelf.Ga op zoek gaan naar samenhang tussen verschillende leergebieden. Vind je dat lastig of heb je daar geen tijd voor? Kies dan een methode die deze verbanden al voor jou heeft gelegd.
4. Gebruik mentaal klittenband voor nieuwe kennis
   Nieuwe kennis blijft pas echt goed plakken met mentale klittenband. Die klittenband werkt alleen als je een stevige kennisbasis hebt.Kinderen onthouden pas wat ze leren als ze het snappen, als ze begrijpen waarom ze het leren én als de nieuwe kennis blijft kleven aan bestaande kennis. Pas dan breiden ze hun kennis en vaardigheden uit en passen ze die toe in andere situaties en bij andere vakken.
5. Wissel kennis met elkaar uit
   Je curriculum actualiseren hoef je echt niet alleen te doen. Zowel binnen als buiten je school zijn genoeg onderwijsspecialisten met wie je het over slimme samenhang kunt hebben. Als je erover praat, groeien vanzelf je eigen inzichten en visie rondom de nieuwe kerndoelen.

In het midden van de lijn

Hoeveel samenhang je in je lessen verwerkt, kun je weergeven op een doorgaande lijn. Je zit helemaal links op de lijn als je niets met samenhang doet. Alles staat dan los van elkaar. Uiterst rechts op de lijn heb je juist te maken met volledige integratie. Je hebt dan geen aparte vakken meer. Je gooit alles op één hoop en biedt die hoop aan als één geheel.

Noordhoff gaat uit van het middelpunt van deze lijn. Samenhang tussen de vakken is noodzakelijk als je leren betekenisvol wil maken. Maar dat betekent niet dat je het overzicht volledig moet verliezen.

De methodes van Noordhoff bieden samenhang aan op het moment dat leerlingen een stabiele kennisbasis hebben opgebouwd.

Slimme samenhang binnen Noordhoff Junior-lijn

Met de Noordhoff Junior-lijn kun je vertrouwen op een ijzersterke didactiek, die altijd gebaseerd is op bewezen effectieve aanpakken. Ontwikkeld vanuit de wetenschap, toegepast in de praktijk.

We zijn pas tevreden als onze leermiddelen jouw werk leuker én eenvoudiger maken. Omdat de Junior-lijn aansluit op de meest gebruikte vo-methodes, gaan al jouw leerlingen met voorsprong naar de brugklas. Onze methoden zijn kerndoelproof.

Plein Junior

Een mooi voorbeeld is Plein Junior. Deze methode koppelt hele leergebieden aan elkaar in één thema.

Als het in groep 5 gaat over hunebedbouwers, krijgen de kinderen te maken met geschiedenis, aardrijkskunde, burgerschap en digitale geletterdheid. Allemaal binnen één blok. Binnen dat blok zijn de afzonderlijke leergebieden wel zichtbaar, maar tegelijkertijd worden ze allemaal in samenhang aangeboden.

Navigeer mee op weg naar 2027!

Noordhoff organiseert het Onderwijsevent Koersen op Kerndoelen; een exclusieve middag voor directies, bestuurders en coördinatoren uit het primair en voortgezet onderwijs. Samen met collega’s uit het vak duik je in de belangrijkste ontwikkelingen rond de nieuwe kerndoelen en het herziene curriculum. Meer informatie en data vind je hier.