Jij bent onderdeel van groepsvorming in de klas

Het is heel natuurlijk om erbij te willen horen 

Net zoals jonge chimpansees de eerste jaren van hun leven alle ruimte krijgen om te leren en fouten te maken, doorlopen leerlingen ook met vallen en opstaan verschillende fasen in hun sociale ontwikkeling. 

• In het basisonderwijs leren kinderen rond hun vierde jaar om met leeftijdsgenoten om te gaan en hun plek te vinden in de groep. De kring, het schoolplein en samen spelen zijn belangrijke ontdekplekken. 

• In het voortgezet onderwijs zoeken jongeren opnieuw hun positie. Ze slaan aan het experimenteren en vormen zo een eigen identiteit. Tegelijkertijd willen ze er graag bij horen en sluiten zich aan bij gelijkgestemde groepjes. 

Deze natuurlijke drijfveer om deel uit te maken van de groep is zo sterk dat het soms ten koste gaat van andere dingen, zoals opletten tijdens de les. 

Zonder oordeel kijken naar gedrag 

Een van de grootste uitdagingen voor leerkrachten is het objectief waarnemen van gedrag zonder meteen een oordeel te vellen. Onze hersenen zijn van nature geneigd om snel te categoriseren: veilig of onveilig, prettig of onprettig. Dit helpt ons om efficiënt te functioneren, maar kan ook leiden tot vooroordelen. 

Wanneer een leerling opvallend gedrag vertoont, bijvoorbeeld protesteren, storen, of juist extreem stil zijn, trekt dit automatisch onze aandacht. Het gevaar is dat we zoveel energie steken in deze ‘probleemgevallen’ dat we de rustige, meewerkende leerlingen over het hoofd zien. Juist deze leerlingen hebben ook aandacht en waardering nodig voor hun inzet. 

Aandacht zorgt voor verbinding 

In dierengemeenschappen is communicatie cruciaal voor het overleven. Hetzelfde geldt voor de klas. Miscommunicatie kan leiden tot onveilige situaties en conflicten. De kunst is om eerst te begrijpen voordat je begrepen wilt worden: dus luisteren voordat je oordeelt. 

Echte verbinding ontstaat door aandacht te besteden aan elkaar. Bij apen gebeurt dit letterlijk door elkaar te ‘vlooien’. Dit is een vorm van sociale verzorging die vertrouwen en rust creëert. In de klas kunnen we dit vertalen naar kleine momenten van persoonlijke aandacht. Een vriendelijk woord, interesse tonen in wat een leerling bezighoudt, of gewoon even echt luisteren naar wat iemand te zeggen heeft. 

Effectief leiderschap in de klas 

De vraag is niet óf je als leerkracht de leider bent, maar hóe je die rol invult. Bij autoritair leiderschap staat macht centraal, maar dat werkt vaak maar tijdelijk. Effectiever is het om uit te gaan van gedeelde doelen en verantwoordelijkheid. 

• In de basisschoolgroep kun je leerlingen betrekken door ze taakjes te geven in de klas. 

• In het voortgezet onderwijs kun je werken met klasgenoten als mediators of leerlingen verantwoordelijkheid geven voor onderdelen van het klassenmanagement. 

Zo voelen leerlingen zich onderdeel van de groep én serieus genomen. 

Een leider geeft het goede voorbeeld 

Leerlingen leren meer van wat ze zien dan van wat ze horen. Respectvol omgaan met anderen, naar meningen luisteren en fouten durven toegeven: het zijn krachtige voorbeelden. 

Kwetsbaarheid hoort daar ook bij. Net zoals apen soms terugvallen in afhankelijk gedrag als ze nieuwe situaties tegenkomen, mag je als leraar ook laten zien dat je niet altijd alle antwoorden hebt. Juist samen zoeken naar oplossingen versterkt de band. 

Van theorie naar praktijk: tips voor jouw klas 

Hoe vertaal je deze inzichten naar jouw klas? 

Begin van het schooljaar: investeer vooral in relatie en verbinding. Zoals jonge apen eerst hun sociale positie moeten vinden, zo hebben leerlingen ook tijd nodig om hun plek in de nieuwe groep te ontdekken. 

Aandachtsverdeling: maak bewust tijd voor stille leerlingen, niet alleen voor degene die het meeste aandacht vragen. 

Conflicthantering: kijk eerst objectief naar wat er gebeurt voordat je ingrijpt. Wat zie je werkelijk, los van je eerste indruk of emoties? 

Groepsdynamiek: wees je ervan bewust dat er altijd een hiërarchie ontstaat en begeleid die richting een positieve cultuur. 

De volgende keer dat je je klas binnenstapt … 

Groepsvorming is een natuurlijk proces, zowel in het basisonderwijs als in het voortgezet onderwijs. Door te begrijpen hoe sociale verbindingen ontstaan, kun je die processen beter begeleiden. Zo creëer je een veilige leeromgeving waarin álle leerlingen zich gezien voelen en gemotiveerd blijven. 

De volgende keer dat je je klas binnenloopt, probeer dan eens te kijken door de ogen van een gedragsbioloog. Welke verbindingen ontstaan er? Hoe beweegt de groep zich? En hoe kun jij bijdragen aan een positieve dynamiek waarin iedereen groeit? 

Wil je meer weten over groepsvorming in de klas? Bekijk hier het webinar.