Ik zie, ik zie, wat jij niet ziet in je klaslokaal

Wat zie je écht als je je klaslokaal inkijkt? En wat zie je misschien juist niet? Tijdens het webinar van Dr. Surya Gayet werden deelnemers uitgedaagd om stil te staan bij hoe ons brein selectief waarneemt en hoe deze waarneming wordt gevormd door verwachtingen, context en voorkennis. Dit artikel neemt je mee in de inzichten van het webinar, en helpt je om met een frisse blik naar je leerlingen – én jezelf – te kijken.

1. Perceptie: meer voorspelling dan werkelijkheid

Ons brein is continu bezig met het filteren van informatie. Van alles wat we dagelijks waarnemen, komt maar een fractie bewust binnen. De rest wordt onbewust ingevuld op basis van eerdere ervaringen en verwachtingen. Waarneming is dus geen exacte registratie van de werkelijkheid, maar eerder een voorspelling van wat relevant kán zijn. Denk bijvoorbeeld aan een opstootje in de klas; de kans is groot dat jij en de leerlingen het hele voorval heel anders hebben waargenomen, puur door het verschil in kennis over de achtergrondsituatie en de betrokken leerlingen. De intenties die we anderen toedichten kleuren onze waarneming van het gedrag dat we objectief denken te observeren.

Praktijkinzicht: Als docent is het belangrijk om je bewust te zijn van je eigen blinde vlekken. Wat jij ziet of denkt te zien bij een leerling, kan gekleurd zijn door jouw eerdere ervaringen, aannames en kennis. En andersom geldt dat ook voor leerlingen: zij nemen jouw boodschap waar door hún bril. Vraag in dit soort situaties dus altijd na aan één of meer leerlingen hoe zij e.e.a. hebben ervaren, en accepteer die ervaring als werkelijkheid ook als het niet strookt met je eigen ervaring.

2. Verwachtingen sturen waarneming

Een opvallende les uit het webinar: wat je verwacht te zien, zie je ook sneller. Het brein richt zijn aandacht op datgene wat als relevant wordt beschouwd – en dat wordt sterk beïnvloed door context en verwachting. En wat je niet verwacht – of wat in jouw belevingswereld niet relevant is – zie je soms helemaal niet. Dit verklaart waarom misverstanden in de klas soms ontstaan, ondanks goede bedoelingen. Wat voor jou ondubbelzinnig lijkt, kan alsnog door een ander volledig anders worden geïnterpreteerd. Een paar woorden in een verhaal die jou niet eens opvallen, kunnen bij een leerling in het oog springen omdat ze een pijnlijke herinnering naar boven halen.

Praktijkinzicht: Voordat je nieuwe informatie deelt, sta bewust stil bij de voorkennis die je veronderstelt. Zijn alle begrippen duidelijk? Zijn er woorden die voor jou vanzelfsprekend zijn, maar voor je leerlingen verwarrend of onbekend zijn, of verschillende ondertonen met zich mee brengen? Door deze assumpties expliciet te maken, voorkom je dat jouw boodschap anders wordt geïnterpreteerd dan bedoeld.

3. Iedereen heeft zijn eigen blinde vlekken

“Je kunt zelf niet ervaren wat de ander ervaart,” zei Dr. Surya Gayet, hoe hard je ook je best doet. Je zit namelijk gevangen in je eigen brein. Ons brein laat ons simpelweg niet toe om volledig in het perspectief van een ander te stappen. Dat geldt extra sterk tussen jou en je leerlingen, die in een heel andere ontwikkelingsfase en belevingswereld zitten.

Praktijkinzicht: Accepteer dat je als docent niet alles kunt overzien of voorspellen. Leerlingen interpreteren jouw woorden en gedrag op basis van hun eigen context. Door hier bewust van te zijn, ontstaat ruimte voor empathie, nieuwsgierigheid en betere communicatie.

4. Toets je boodschap: spreek je écht elkaars taal?

Een boodschap is pas overgekomen als de ander haar ook zo begrijpt als jij bedoelde. En dat is minder vanzelfsprekend dan het lijkt. De enige manier om dat te toetsen is door het expliciet na te vragen.

Praktijkinzicht: Laat leerlingen in hun eigen woorden terugkoppelen wat ze begrepen hebben. En laat leerlingen terugkoppelen hoe hun denkproces daarbij verliep. Dit voorkomt miscommunicatie en geeft jou waardevolle inzichten in hun denkproces. En misschien zie je dan wel iets wat je eerst niet zag.

Waarnemen is een interpretatie, geen zekerheid

Ons brein is een bril – een krachtige, maar sterk gekleurde lens. Verwachtingen, context en kennis bepalen wat we waarnemen en
hoe we daarop reageren. In het klaslokaal vraagt dit om bewustzijn, nieuwsgierigheid en het lef om je eigen aannames ter discussie te stellen.

Wat kan jij morgen al oppakken in de klas?